Osoba niepełnosprawna nie jest pracownikiem „gorszym” czy mniej odpowiedzialnym. Zatrudnienie pozwala osobom niepełnosprawnym pokonywać własne ograniczenia, lęki oraz funkcjonować z innymi ludźmi. Jednakże muszą one zwalczać na rynku pracy wiele barier mentalnych, transportowych czy architektonicznych. Celem artykułu jest próba przedstawienia wybranych problemów osób niepełnosprawnych na rynku pracy oraz wyzwań związanych z aktywizacją tej grupy społecznej.  

W artykule przedstawiono działania organizacyjne i techniczne umożliwiające przystosowanie stanowisk prac do potrzeb osób z niepełnosprawnością narządu wzroku, słuchu oraz układu ruchu. Działania te uwzględniają aspekty związane z występowaniem zagrożeń mechanicznych występujących podczas użytkowania maszyn i innych urządzeń technicznych. Prezentowane w artykule działania mają charakter poglądowy, a zakres i sposób ich stosowania jest uzależniony od indywidualnego przypadku zatrudnianej osoby niepełnosprawnej oraz od stopnia jej niepełnosprawności i jej predyspozycji psychofizycznych.

W 2001 roku Zgromadzenie Zdrowia Światowej Organizacji Zdrowia (World Health Organization – WHO) przyjęło Międzynarodową Klasyfikację Funkcjonowania, Niepełnosprawności i Zdrowia (International Classification of Functioning, Disability and  Health   – ICF). ICF jest jedyną klasyfikacją na świecie opartą na holistycznej ocenie pacjenta. Klasyfikacja ta została rekomendowana przez WHO do stosowania przez wszystkie kraje członkowskie. Jej celem jest wprowadzenie jednolitego, międzynarodowego języka pozwalającego na opis zdrowia i stanów z nim związanych. W wielu państwach klasyfikacja ta została już wdrożona – w Polsce nie jest jeszcze stosowana.

Celem artykułu jest przedstawienie założeń biopsychospołecznego modelu funkcjonowania i niepełnosprawności w ujęciu Międzynarodowej Klasyfikacji Funkcjonowania, Niepełnosprawności i Zdrowia, w perspektywie jego wdrożenia.

Aktywność zawodowa w życiu osób niepełnosprawnych jest bez wątpienia bardzo ważna. Jednakże wiedza na temat ich praw i obowiązków zarówno wśród pracodawców, jak i osób niepełnosprawnych nadal jest niewielka. Z tego względu istotną rolę ma do odegrania edukacja na temat instrumentów wspierających zatrudnianie osób niepełnosprawnych. Ponadto potrzebna jest dyskusja społeczna o prawach i obowiązkach pracodawcy oraz prawach osoby niepełnosprawnej. Celem owej komunikacji powinna być poprawa na rynku pracy sytuacji osób z niepełnosprawnościami. 

Poczucie komfortu cieplnego pracowników na stanowisku pracy przekłada się bezpośrednio na ich samopoczucie, a zatem również na zwiększenie poziomu koncentracji podczas wykonywania czynności, a w konsekwencji – na zwiększenie zarówno poziomu bezpieczeństwa, jak i efektywności pracy. Nierzadko osoby niepełnosprawne odczuwają komfort cieplny w warunkach nieco innych niż osoby pełnosprawne.

W artykule zamieszczono ogólne informacje dotyczące wymagań i zaleceń w zakresie parametrów mikroklimatu oraz odczuć komfortu i oceny obciążenia cieplnego w stosunku do osób niepełnosprawnych w pracy.

Sygnały akustyczne w środowisku pracy, ze względu na ich funkcje użytkowe, można podzielić na informacyjne i bezpieczeństwa. Sygnały bezpieczeństwa przekazują informacje istotne dla zachowania bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników, m.in. na temat zagrożeń w środowisku pracy (pożar, skażenie), awarii obsługiwanych urządzeń, poruszających się pojazdów itp. Sygnały informacyjne nie mają bezpośredniego wpływu na bezpieczeństwo pracowników, ale poprawiają ich komfort pracy, a niekiedy wręcz umożliwiają jej wykonywanie. Są szczególnie istotne w przypadku pracowników z niepełnosprawnością narządu wzroku. W odniesieniu do osób z niepełnosprawnością słuchu sygnały akustyczne muszą być uzupełnione np. o sygnały świetlne. W artykule przedstawiono problematykę oraz wymagania dotyczące sygnalizacji akustycznej w projektowaniu obiektów i pomieszczeń oraz przystosowaniu stanowisk pracy dla osób niepełnosprawnych. Poruszono także kwestię uzupełnienia sygnalizacji akustycznej o sygnalizację świetlną.

W artykule omówiono zagadnienia dotyczące przystosowania obiektów, pomieszczeń i stanowisk pracy znajdujących się zarówno wewnątrz, jak i na zewnątrz budynków w zakresie oświetlenia elektrycznego dla osób słabowidzących. Polega ono na odpowiednim dobraniu parametrów oświetlenia, takich jak: natężenie i równomierność oświetlenia, wskaźnik oddawania barw, barwa światła (temperatura barwowa), olśnienie, a także migotanie, tętnienie światła oraz efekt stroboskopowy w zależności od rodzaju niepełnosprawności wzroku. Ze względu na brak w aktualnych normach oświetleniowych szczegółowych wymagań dotyczących powyższych parametrów, zaproponowano zalecenia oraz rozwiązania techniczne mające na celu poprawę warunków pracy osób słabowidzących. Szczególną uwagę zwrócono na konstrukcję i parametry techniczne opraw oświetlenia miejscowego. Przedstawiono także zagadnienia dotyczące oświetlenia elektrycznego kabin dźwigów osobowych. Zaprezentowano również przykłady udogodnień poprawiających jakość oświetlenia w pomieszczeniach i na stanowiskach pracy dla tej grupy osób.

W artykule poruszono kwestie związane z pojęciem dyskryminacji na rynku pracy oraz z jej przejawami w stosunku do kobiet, w tym kobiet niepełnosprawnych. Omówiono ponadto wyniki badań odnoszących się do zawartego w tekście problemu. Biorąc pod uwagę sytuację kobiet niepełnosprawnych zasadne jest mówienie o tzw. dyskryminacji podwójnej (ze względu na płeć oraz niepełnosprawność). Kobiety te również postrzegane są jako bardziej bierne oraz niezdolne do pełnienia ról związanych z aktywnością zawodową.

Na podstawie piśmiennictwa oraz badań własnych stwierdza się, że jakość życia osób niepełnosprawnych ruchowo zależy od takich czynników jak wiek, płeć czy też aktywność zawodowa. W artykule przedstawiono wyniki badań przeprowadzonych na grupie 426 osób (wiek 18-65), które wskazują, że osoby niepełnosprawne ruchowo aktywne zawodowo mają wyższe poczucie jakości życia od osób nieaktywnych zawodowo. Kobiety lepiej niż mężczyźni oceniają swoje funkcjonowanie fizyczne. Najwyżej swoją jakość życia ocenia najmłodsza grupa wiekowa. Biorąc pod uwagę wnioski płynące z badań, podkreślić trzeba potrzebę działań na rzecz osób niepełnosprawnych ruchowo w zakresie podnoszenia jakości ich życia. Do działań takich zaliczyć należy działania szkoleniowe oraz doradcze.

Artykuł przedstawia metodę wykorzystania technik rzeczywistości wirtualnej podczas prowadzenia prac badawczych dotyczących osób niepełnosprawnych na stanowiskach pracy. Korzystając z symulowanego stanowiska pracy składającego się z komputerowych modeli wszystkich istotnych obiektów rzeczywistego środowiska, można ocenić możliwość wykonywania pracy przez osobę niepełnosprawną, zaproponować stosowne modyfikacje, a następnie przetestować ich zasadność oraz wpływ na wygodę i wydajność pracy. W każdym z tych etapów uczestniczy niepełnosprawny pracownik, dzięki czemu wynikowe stanowisko dostosowane jest do jego potrzeb i preferencji.