Praca platformowa

Praca platformowa obejmuje przewozy, dowozy, prace domowe i fizyczne, proste prace wykonywane przez Internet, a także tzw. crowdwork, gdzie usługi pozyskiwane/świadczone są poprzez aplikacje mobilne lub platformy internetowe, łączące osoby świadczące usługi z klientami.

Warunki pracy w pracy platformowej

Praca platformowa jest najmniej uregulowaną formą pracy spośród uwzględnionych w realizowanym projekcie. Osoby pracujące nie mają przełożonych, pracodawców, współpracowników, nie mają umów o pracę, regulacji dotyczących czasu pracy czy zabezpieczeń pracowniczych i społecznych, nie dotyczą ich przepisy BHP. Równocześnie praca platformowa, podlegająca zarządzaniu algorytmicznemu, często dotyczy pracy wymagającej niskich kwalifikacji i wiąże się z niewysokimi zarobkami.

Jak podaje EU-OSHA (Europejska Agencja Zdrowia i Bezpieczeństwa w Pracy), kryzys związany z COVID-19 nie tylko wysunął na pierwszy plan zagrożenia w zakresie BHP związane z pracą za pośrednictwem platform internetowych, lecz również je pogłębił. Jednocześnie podstawowe cechy pracy platformowej utrudniają wdrażanie systemów zapobiegania zagrożeniom w zakresie BHP i zarządzania nimi (Stephany i in., 2020; MOP, 2021; za: EU-OSHA, 2021)1.

Sprzyjające psychospołeczne i organizacyjne warunki pracy w pracy zdalnej:

• Kontrola nad czasem i miejscem wykonywania pracy, większa elastyczność, niezależność – osoba pracujące może decydować nie tylko, kiedy i przez ile czasu chce pracować, ale też czy chce się podjąć konkretnego zadania.
• Oszczędność czasu i pieniędzy związanych z brakiem dojazdów do pracy.
• Kontakty z ludźmi (w przypadku pracy związanej z bezpośrednim kontaktem z klientami, np. wśród kurierów) – mogą zapobiegać poczuciu izolacji i osamotnienia.
• Możliwość zachowania równowagi między życiem prywatnym a zawodowym – kiedy możnazorganizować sobie ilość i godziny pracy tak, żeby nie kolidowały z zobowiązaniami prywatnymi, czasem dla rodziny i przyjaciół i odpoczynkiem.
• Możliwość rozwijania umiejętności i nauki poprzez działanie – różnorodność zadań, których można się podjąć (np. w pracy online) jest bardzo duża

Niesprzyjające psychospołeczne i organizacyjne warunki pracy w pracy zdalnej

Poniżej pokrótce omówione są psychospołeczne i organizacyjne czynniki, które mogą występować w pracy platformowej, a które niekorzystnie wpływają na zdrowie i samopoczucie osób pracujących w ten sposób.

• Większe obciążenie emocjonalne – ze względu na kontakt z klientami w pracy świadczonej stacjonarnie
• Dużo zadań, długie godziny pracy – gdy brakuje czasu, żeby ukończyć wszystkie zadania, pracownicy platformowi pracują dużo, żeby się utrzymać, pracują w pośpiechu i/lub dużo czasu spędzają na pozyskiwaniu zleceń. Dodatkowo w przypadku pracy online istnieje większe narażenie na stres cyfrowy i jego negatywne konsekwencje.
• Mniejsze wsparcie społeczne – spowodowane pracą w izolacji, bez współpracowników i przełożonych, do których można zwrócić się o pomoc.
• Brak jasności roli, tj. tego, co jest oczekiwane od pracownika – gdy zadania są niejasno sformułowane, a różni klienci mają różne wymagania.
• Niepewność pracy, niepewne i niskich płace – np. gdy pracownik nie wie, czy dostanie kolejne zlecenie, czy nie będzie mieć problemów z utrzymaniem się w przypadku choroby; gdy czeka dłuższy czas na zlecenie.
• Zaburzenie równowagi między pracą a życiem prywatnym – gdy praca wymaga takich nakładów energii i czasu, że negatywnie wpływa to na życie prywatne.
• Brak dostępu do świadczeń pracowniczych – jeśli praca platformowa to jedyna lub dominująca praca, wiąże się to z ograniczonymi możliwościami uzyskania płatnego urlopu czy zwolnienia lekarskiego.
• Brak dostępu do szkoleń i narzędzi HR – pracownicy platformowi są odpowiedzialni za własny rozwój i dobre samopoczucie w pracy.
• Zarządzanie algorytmiczne i nadzór cyfrowy – pracownicy platformowi nie zawsze mają wpływ na to, które zlecenia zostają im zlecane, mogą być zmuszeni do pracy w innych niż preferowanych godzinach. Wysoki stopień zarządzania algorytmicznego obniża autonomię pracowników i zwiększa ryzyko naruszeń zasad BHP, a także powoduje poczucie niesprawiedliwości, gdy nie ma możliwości sprostowania błędów lub niesprawiedliwych opinii klientów. Ciągły monitoring i śledzenie zachowania pracowników może być dodatkowym źródłem stresu.
• Problemy w kontaktach z klientami – np. brak kontaktu z klientami w procesie pozyskania zleceń bądź problemy w porozumieniu się z klientami, czy nieobiektywne oceny wystawiane przez klientów, które mają wpływ na przydzielane zlecenia w przyszłości.
• Problemy techniczne na platformach – mogą być frustrujące, powodować przestoje w pracy, niezadowolenie klientów.

Wpływ warunków pracy na dobrostan osób pracujących platformowo

Praca platformowa stanowi jedną z najbardziej obciążających nowych form pracy, co przekłada się na zdrowie i samopoczucie osób pracujących.

Brak zabezpieczenia, brak odpowiedniego uregulowania formalnoprawnego tej formy pracy sprawia, że często wykonuje się zlecenia ponad miarę, zwłaszcza gdy praca platformowa stanowi główne źródło utrzymania. Wymagania są wysokie, a sytuacja niepewna. Ponadto zarządzanie algorytmiczne, które jest wykorzystywane do koordynowania i maksymalizacji obciążenia pracą, może prowadzić do przeciążenia zawodowego – pracownikom przydziela się zbyt wiele zadań lub zadania, które nie odpowiadają ich umiejętnościom.

Więcej o BHP w pracy platformowej...

Przeciążenie pracą może prowadzić do stopniowego wyczerpywania zasobów potrzebnych do radzenia sobie ze stresem, pogarszać zdolność do regeneracji i zdrowie – fizyczne i psychiczne. Izolacja społeczna i, co za tym idzie, brak wsparcia społecznego, mogą powodować problemy z rekompensatą wysokich wymagań pracy. Wsparcie społeczne bezpośrednio wpływa na lepsze zdrowie i samopoczucie osób pracujących, a także na wyniki pracy. Stanowi też bufor chroniący przed negatywnym oddziaływaniem wysokich wymagań pracy. Stąd jest to jeden z istotniejszych czynników ryzyka w pracy, gdzie nie ma możliwości uzyskania tego wsparcia ze strony współpracowników czy przełożonych. Potencjalne skutki przeciążenia pracą, braku wsparcia społecznego, a także zaburzonej równowagi między życiem prywatnym i zawodowym to, obok niskiej satysfakcji ze swojej sytuacji zawodowej – pogorszenie stanu zdrowia, chroniczne zmęczenie, wyczerpanie, zaburzenia nastroju. Jeśli jednak pracownicy platformowi lubią to, co robią, nie przepracowują się, mają dostęp do wsparcia społecznego, praca platformowa może być elastyczną i dostępną metodą pozyskiwania zleceń i źródłem satysfakcji. Podobnie jak w pracy zdalnej, ważnym czynnikiem w pracy platformowej online jest sam fakt wykonywania pracy na siedząco, przy komputerze. Jeżeli trwa to codziennie dłużej niż 4 godziny, praca ta może być uciążliwa, ponieważ:

• może powodować dolegliwości wzroku, bóle głowy, zmęczenie i znużenie;
• długotrwałe unieruchomienie, siedzenie w nieergonomicznej pozycji, może być przyczyną dolegliwości pleców, barków, kręgosłupa, spłycenia oddechu, spowolnienia krążenia, zwłaszcza w obrębie nóg (to też dotyczy pracy kierowcy).

Jak można wspierać dobrostan pracowników platformowych?

W przypadku pracowników platformowych, gdzie nie ma mowy o przełożonych, narzędziach HR, inspektorach bhp, trudno mówić o innych formach wsparcia, niż zmiany w legislacji oraz o zwiększaniu świadomości pracowników platformowych odnośnie zagrożeń związanych z wykonywaniem tej formy pracy i działań, które mogą podjąć, by zachować zdrowie i dobre samopoczucie.

Warto również zwiększać świadomość przedstawicieli platform internetowych odnośnie zagrożeń wynikających z pracy platformowej oraz środkach zaradczych, które można podjąć by zniwelować negatywny wpływ tej pracy na dobrostan osób pracujących i poszukiwać rozwiązań, które będą:

• zwiększać wsparcie społeczne w pracy platformowej, np. poprzez zapewnienie usługodawcom realnego kontaktu z przedstawicielami platform i możliwość uzyskania pomocy w razie konieczności, a także komunikacji z innymi pracownikami platformowymi
• regulować czas pracy
• zwiększać świadomość osób pracujących, np. poprzez oferowanie programów szkoleń dotyczących zachowania dobrostanu, radzeniu sobie ze stresem, aktywności fizycznej, a także zagadnień BHP
• wspierać pracowników platformowych w dbaniu o zdrowie i bezpieczeństwo, np. poprzez system zakupu bądź dofinansowania odzieży roboczej, elementów wyposażenia poprawiające bezpieczeństwo jazdy itd.

Obecnie trwają prace nad zmianami w legislacji na poziomie UE, zgodnie z którymi przy spełnieniu pewnych kryteriów będzie można uznać platformy za pracodawców, a osoby pracujące za pośrednictwem platform – za pracowników. W efekcie pracownicy platformowi powinni zyskać większe zabezpieczenie społeczne czy dostęp do narzędzi bhp. Postuluje się również o zwiększenie transparentności działania algorytmów zarządzających platformami, czy monitoring warunków pracy.2