Metoda jakościowa

Ocena ryzyka zawodowego stwarzanego przez czynniki chemiczne niemające ustalonych wartości normatywnych w przepisach krajowych może być przeprowadzona metodą opracowaną i rekomendowaną przez Komisję Europejską. Metoda ta jest szczegółowo omówiona w przewodniku nt.: Praktyczne wytyczne o charakterze niewiążącym w sprawie ochrony zdrowia i bezpieczeństwa pracowników przed ryzykiem związanym ze środkami chemicznymi w miejscu pracy (2007), Komisja Europejska, Dyrekcja Generalna ds. Zatrudnienia, Spraw Społecznych i Równości Szans.

Stosując tę metodę, należy uwzględnić:

podstawowe zagrożenie daną substancją chemiczną
skłonność do przedostawania się substancji do środowiska pracy
ilość substancji użytą w ocenianej operacji.

W zależności od tych zmiennych wyznacza się przewidywany poziom ryzyka zawodowego, stosując określone, przedstawione dalej zasady.

USTALENIE ZAGROŻENIA DLA ZDROWIA PRACOWNIKÓW

Na podstawie zwrotów wskazujących rodzaj zagrożenia (zwroty H), umieszczonych na etykiecie lub podanych w karcie charakterystyki, czynniki chemiczne należy sklasyfikować do pięciu kategorii zagrożenia – A, B, C, D i E. Kryteria klasyfikacji do poszczególnych kategorii na podstawie zagrożeń wynikających z właściwości toksycznych czynników chemicznych podano w tabeli poniżej.

Kategoria zagrożenia A

Zwroty H

H319 - Działa drażniąco na oczy
H315 - Działa drażniąco na skórę
H303 - Może działać szkodliwie po połknięciu
H305 - Może działać szkodliwie po połknięciu i dostaniu się przez drogi oddechowe
H313 - Może działać szkodliwie w kontakcie ze skórą
H316 - Powoduje umiarkowane podrażnienia skóry
H320 - Powoduje podrażnienia oczu
H333 - Może działać szkodliwie w następstwie wdychania
oraz wszystkie zwroty H nie wymienione w pozostałych kategoriach zagrożeń B-E*

Kategoria zagrożenia B

Zwroty H

H302 - Działa szkodliwie po połknięciu
H312 - Działa szkodliwie w kontakcie ze skórą
H332 - Działa szkodliwie w następstwie wdychania
H371 - Może powodować uszkodzenie narządów
H336 - Może wywoływać uczucie senności lub zawroty głowy

Kategoria zagrożenia C

Zwroty H

H301 - Działa toksycznie po połknięciu.
H304 - Połknięcie i dostanie się przez drogi oddechowe może grozić śmiercią
H311 - Działa toksycznie w kontakcie ze skórą.
H314 - Powoduje poważne oparzenia skóry oraz uszkodzenia oczu.
H317 - Może powodować reakcję alergiczną skóry.
H318 - Powoduje poważne uszkodzenie oczu.
H331 - Działa toksycznie w następstwie wdychania.
H335 - Może powodować podrażnienie dróg oddechowych.
H370 - Powoduje uszkodzenie narządów.
H373 - Może powodować uszkodzenie narządów poprzez długotrwałe lub powtarzane narażenie.

Kategoria zagrożenia D

Zwroty H

H300 –Połknięcie grozi śmiercią
H310 - Grozi śmiercią w kontakcie ze skórą
H330 - Wdychanie grozi śmiercią
H372 - Powoduje uszkodzenie narządów
H351 - Podejrzewa się, że powoduje raka
H360 - Może działać szkodliwie na płodność lub na dziecko w łonie matki
H362 - Może działać szkodliwie na dziecko karmione piersią
H360F - Może działać szkodliwie na płodność
H360FD - Może działać szkodliwie na płodność. Może działać szkodliwie na dziecko w łonie matki
H360D - Może działać szkodliwie na dziecko w łonie matki
H360Fd - Może działać szkodliwie na płodność. Podejrzewa się, że działa szkodliwie na dziecko w łonie matki
H360Df - Może działać szkodliwie na dziecko w łonie matki. Podejrzewa się, że działa szkodliwie na płodność
H361 - Podejrzewa się, że działa szkodliwie na płodność lub na dziecko w łonie matki
H361f - Podejrzewa się, że działa szkodliwie na płodność
H361d - Podejrzewa się, że działa szkodliwie na dziecko w łonie matki
H361fd - Podejrzewa się, że działa szkodliwie na płodność. Podejrzewa się, że działa szkodliwie na dziecko w łonie matki

Kategoria zagrożenia E

Zwroty H

H334 - Może powodować objawy alergii lub astmy lub trudności w oddychaniu w następstwie wdychania
H350 - Może powodować raka
H350i - Wdychanie może spowodować raka
H340 - Może powodować wady genetyczne
H341 - Podejrzewa się, że powoduje wady genetyczne

*Założenia oceny jakościowej wg COSHH essentials obejmują zastosowanie zwrotów H w odniesieniu do zdrowia człowieka, stąd uwzględnić należy zwroty H200 – 290 (zagrożenia fizyczne), natomiast nie obejmują one zwrotów H400 – 413 (zagrożenia środowiskowe)

USTALENIE SKŁONNOŚCI SUBSTANCJI CHEMICZNEJ/ PREPARATU DO PRZEDOSTAWANIA SIĘ DO ŚRODOWISKA PRACY

Uwzględniając w przypadku cieczy jej temperaturę wrzenia (lotność) i temperaturę roboczą, a w przypadku ciał stałych – skłonność do tworzenia pyłów, należy dokonać klasyfikacji czynników chemicznych do trzech kategorii: wysoka, średnia lub niska skłonność przedostawania się do środowiska. Dane ułatwiające ustalenie poziomu skłonności przedostawania się substancji do powietrza na ocenianych stanowiskach pracy podano poniżej. W razie wątpliwości substancje klasyfikowane są do wyższej kategorii.

Rys. Poziomy lotności cieczy

Tabela. Kategorie zdolności ciał stałych do tworzenia pyłów

	Kategoria
niska	średnia	wysoka
substancje w formie granulek (kuleczek) bez skłonności do kruszenia; w czasie użytkowania nie tworzy się pył, przykład: granulat PCV, płatki wosku, nasiona, itp.	granulowane, krystaliczne ciała stałe; w czasie użycia tworzy się pył osiadający na powierzchniach, przykład: detergenty w proszku	proszki: drobny, miałki, o małym ciężarze właściwym; w czasie użycia tworzy chmury pyłu utrzymujące się przez parę minut, przykład: cement, sadza, kreda, itd.

USTALENIE ILOŚCI STOSOWANEJ SUBSTANCJI/PREPARATU

Po ustaleniu, jakie ilości substancji/preparatu chemicznego są wykorzystywane do produkcji na ocenianym stanowisku pracy, należy dokonać klasyfikacji do trzech kategorii: wysoka, średnia lub niska, korzystając z kryteriów podanych poniżej.

Tabela. Klasyfikacja czynników chemicznych według ilości użytej

Ilość czynnika chemicznego	Ilość użyta w procesie
mała	gramy lub mililitry
średnia	kilogramy lub litry
duża	tony lub metry sześcienne

USTALENIE POZIOMU RYZYKA ZAWODOWEGO

Wykorzystując trzy omówione zmienne – przewidywany poziom ryzyka w zależności od kategorii zagrożenia, skłonność do przechodzenia do środowiska oraz ilość użytej substancji – można wyznaczyć poziom ryzyka zawodowego z zastosowaniem zasad podanych w tabeli poniżej. Brane są pod uwagę cztery poziomy ryzyka, z których każdy jest połączony z odpowiednią strategią prewencji.

Kategoria zagrożenia A
	Lotność / Tworzenie pyłu
Stosowana ilość	Trudno lotne lub mała zdolność tworzenia pyłu	Średnio lotne	Średnia zdolność tworzenia pyłu	Łatwo lotne lub wysoka zdolność tworzenia pyłu
mała	1	1	1	1
średnia	1	1	1	2
duża	1	1	2	2
Kategoria zagrożenia B
	Lotność / Tworzenie pyłu
Stosowana ilość	Trudno lotne lub mała zdolność tworzenia pyłu	Średnio lotne	Średnia zdolność tworzenia pyłu	Łatwo lotne lub wysoka zdolność tworzenia pyłu
mała	1	1	1	1
średnia	1	2	2	2
duża	1	2	3	3
Kategoria zagrożenia C
	Lotność / Tworzenie pyłu
Stosowana ilość	Trudno lotne lub mała zdolność tworzenia pyłu	Średnio lotne	Średnia zdolność tworzenia pyłu	Łatwo lotne lub wysoka zdolność tworzenia pyłu
mała	1	2	1	2
średnia	2	3	3	3
duża	2	4	4	4
Kategoria zagrożenia D
	Lotność / Tworzenie pyłu
Stosowana ilość	Trudno lotne lub mała zdolność tworzenia pyłu	Średnio lotne	Średnia zdolność tworzenia pyłu	Łatwo lotne lub wysoka zdolność tworzenia pyłu
mała	2	3	2	3
średnia	3	4	4	4
duża	3	4	4	4
Kategoria zagrożenia E
W przypadku występowania substancji zaliczonych do poziomu ryzyka E niezależnie od pozostałych zmiennych ryzyko należy zaliczyć do ryzyka 4

W celu doprowadzenia do porównywalności uzyskiwanych wyników jakościowej oraz ilościowej oceny ryzyka przeprowadzanej zgodnie z PN-N-18002, proponujemy oszacować ryzyko w zależności od wyznaczonych poziomów ryzyka 1-4 w następujący sposób:

poziom ryzyka 1 lub 2	ryzyko małe (M)
poziom ryzyka 3	ryzyko średnie (Ś)
poziom ryzyka 4	ryzyko duże (D)