WSPOMAGANIE DIETĄ UKŁADU ODPORNOŚCIOWEGO W WALCE Z INFEKCJĄ - WPROWADZENIE

Autorzy: dr Anna Ławniczek-Wałczyk (ORCID: 0000-0001-8234-340X) dr Joanna Orysiak (ORCID: 0000-0002-4998-2274) dr inż. Agata Stobnicka-Kupiec (ORCID: 0000-0003-1212-0651), Centralny Instytut Ochrony Pracy - Państwowy Instytut Badawczy
Kontakt: anlaw@ciop.pl DOI: 10.5604/01.3001.0014.1921
Źródło: Bezpieczeństwo Pracy. Nauka i Praktyka, 2020, nr 6, s. 12-16

Obawy związane z koronawirusem spowodowały, że w mediach społecznościowych pojawiło się wiele niemedycznych porad, jak wzmacniać układ odpornościowy, aby nie zachorować. Mimo że obecnie nie dysponujemy potwierdzonymi dowodami naukowymi wskazującymi, jakoby pojedynczy naturalny produkt spożywczy lub suplement diety stymulowały istotnie ludzki układ odpornościowy lub zapobiegały zakażeniom powodowanym przez SARS-CoV-2, to istnieje wiele skutecznych zachowań, strategii żywieniowych i treningowych, które mogą zmniejszać narażenie na patogeny i ograniczać immunosupresję, a przez to najprawdopodobniej redukować ryzyko wystąpienia choroby. Artykuł zawiera informacje na temat najistotniejszych czynników, których wpływ na funkcjonowanie układu immunologicznego w literaturze naukowej jest najlepiej udokumentowany.

Słowa kluczowe: układ odpornościowy, odporność, suplementy diety koronawirus, infekcje układu oddechowego

Wstęp

Koronawirus (SARS-CoV-2), wywołujący chorobę COVID-19, stał się w przeciągu zaledwie kilku tygodni prawdziwym postrachem na świecie. Liczba zachorowań rośnie bardzo dynamicznie, do 9 czerwca br. odnotowano już ok. 7,2 mln przypadków zachorowań (najwięcej w USA, Brazylii i Rosji), a ok. 408 tys. ludzi zmarło [1].

 Obawy związane z koronawirusem spowodowały, że w mediach społecznościowych pojawiło się wiele niemedycznych porad o tym, jak wzmacniać system odpornościowy, aby nie zachorować. Co więcej, Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności (European Food Safety Authority, EFSA) nie wydał zezwolenia na etykietowanie żywności lub suplementu jako produktu chroniącego przed zakażeniem wirusowym. Według wielu światowych organizacji, takich jak Światowa Organizacja Zdrowia (World Health Organization, WHO), Amerykańska Agencja Żywności i Leków (U.S. Food and Drug Administration, FDA), Amerykańskie Towarzystwo ds. Żywienia (American Society of Nutrition, ASN), Brytyjskie Stowarzyszenie Dietetyków (British Dietetic Association, BDA) czy Polskie Towarzystwo Dietetyki (PTD), obecnie nie dysponujemy potwierdzonymi dowodami naukowymi, wskazującymi, jakoby pojedynczy, naturalny produkt spożywczy lub suplement diety stymulowały istotnie ludzki układ odpornościowy do walki z koronawirusem lub zapobiegały zakażeniom powodowanym przez SARS-CoV-2.

Nie rekomenduje się spożywania w większych ilościach żadnej konkretnej żywności, natomiast wymienione organizacje podkreślają, że istnieje wiele składników odżywczych, które są zaangażowane w prawidłowe funkcjonowanie układu odpornościowego. Dlatego tak ważne jest utrzymanie zdrowej, urozmaiconej i prawidłowo zbilansowanej diety w celu wsparcia naszego organizmu [1,2].

Należy podkreślić, że obecnie nie ma dowodów na to, że żywność może być źródłem transmisji wirusa SARS COV-2, ale należy unikać spożywania surowych lub niedogotowanych produktów, zwłaszcza pochodzenia zwierzęcego, jak mięso czy mleko. Obróbka cieplna produktów spożywczych eliminuje zanieczyszczenie mikrobiologiczne, w tym również SARS COV-2 [1]. WHO rekomenduje także, aby przed przygotowaniem posiłku oraz przed jego spożyciem zawsze umyć ręce wodą z mydłem i przestrzegać podstawowych zasad higieny, mających na celu uniknięcie zatruć pokarmowych, powodowanych przez wirusy, bakterie i grzyby. Szczegółowe informacje na temat żywności i koronawirusa można znaleźć na stronach Głównego Inspektoratu Sanitarnego oraz WHO.

Celem artykułu jest przegląd najnowszych informacji na temat zdrowej diety i jej wpływu na funkcjonowanie układu immunologicznego człowieka w kontekście odporności organizmu na zarażenie chorobami, w tym odwirusowymi.

Funkcjonowanie układu odpornościowego człowieka

Ludzki układ odpornościowy to złożona sieć komórek, tkanek i organów, które współpracują ze sobą w celu ochrony organizmu przed infekcją. 

Rys. 1. Charakterystyka odporności wrodzonej i nabytej człowieka na kontakt z patogenem [3]

Jego prawidłowe funkcjonowanie zawdzięczamy ścisłej współpracy mechanizmów odporności wrodzonej i nabytej (Rys.1). Wrodzona (nieswoista) odporność, jako pierwsza linia obrony, chroni nas przed wtargnięciem patogenów do organizmu. Wykorzystuje w tym celu bariery anatomiczne (skórę, błony śluzowe) i czynnościowe (np. gwałtowne oczyszczanie dróg oddechowych przez kaszel lub kichanie, biegunki, wymioty, podwyższenie temperatury). W walce z patogenami biorą udział także m.in. komórki fagocytujące (w tym makrofagi, neutrofile i monocyty), które są zdolne do pochłaniania obcych substancji, mikroorganizmów i wirusów; układ dopełniacza oraz szereg mediatorów, takich jak cytokiny. Tego rodzaju odpowiedź immunologiczna po kontakcie z patogenem jest bardzo szybka (trwa minuty) i często wystarcza do jego usunięcia z organizmu.

Niestety mechanizmy odporności wrodzonej są nie zawsze skuteczne. Odporność nabyta (swoista) stanowi zatem ostatnią linię obrony naszego organizmu przed infekcją. Większość jej mechanizmów rozpoczyna się kształtować w momencie narodzin i ewoluuje w ciągu naszego życia. Charakteryzuje ją swoista pamięć, która powstaje w efekcie uprzedniego kontaktu z chorobotwórczymi czynnikami, czyli np. bakteriami czy wirusami. Za to specyficzne rozpoznanie patogenów odpowiedzialne są komórki zwane limfocytami. Po pierwszym kontakcie z patogenem potrzeba kilka dni lub nawet tygodni aby rozwinąć ten typ odpowiedzi immunologicznej, jednakże przy ponownym kontakcie zaangażowane komórki odpornościowe potrafią już szybko i skutecznie wyeliminować go z organizmu.

Odporność swoistą otrzymujemy podczas naturalnego kontaktu z patogenem (czyli po prostu chorując) lub w wyniku podania szczepionki czy surowicy odpornościowej [3]. Istotny wpływ na poziom odporności naszego organizmu mają zarówno czynniki związane z cechami osobniczymi (tj. uwarunkowania genetyczne - odporność wrodzona, wiek, płeć, ogólny stan zdrowia), jak i środowiskowymi (stres, przepracowanie, brak snu, mała aktywność fizyczna, brak odpowiednej higieny osobistej, nadużywanie niektórych leków np. antybiotyków, czy sterydów, używki, itp.). Źle zbilansowana dieta, uboga w mikro- i makroskładniki może także osłabiać nasz organizm w walce z infekcją [2,4-6].