ZARZĄDZANIE ŚOI W CZASIE PANDEMII

 

Autor: Kamil Jach
Konsultacja merytoryczna: dr hab. inż. Katarzyna Majchrzycka, prof. Instytutu, Zakład Ochron Osobistych CIOP-PIB
Źródło: Bezpieczeństwo Pracy. Nauka i Praktyka, 2020, nr 4, s. 8-10

 

W Polsce, podobnie jak na całym świecie trwa pandemia wirusa SARS-CoV-2, wywołującego groźną chorobę COVID-19. Jako że jest to patogen, który przenosi się drogą kropelkową, szcze­gólnego znaczenia nabiera nie tylko higiena w życiu prywatnym i zawodowym człowieka, ale również stosowanie środków ochrony indywidualnej (ŚOI). W artykule prezentujemy ramy prawne, które dotyczą potwierdzania zgodności ŚOI z zasad­niczymi wymaganiami dotyczącymi ochrony zdrowia, a także zalecenia czołowych organizacji instytucji światowych (WHO, Komisja Europejska itd.), w odniesieniu do stosowania środków ochrony indywidualnej - zwłaszcza w pracy.

 

ŚOI - ramy prawne

 

Środki ochrony indywidualnej są przeznaczone do noszenia lub trzymania przez użytkownika w celu ochrony przed jednym lub wieloma zagrożeniami. Przed wprowadzeniem do obrotu na rynek Unii Europejskiej wyroby te muszą zostać poddane odpowiedniej procedurze oceny zgodności, potwierdzającej spełnienie postanowień Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/425 w sprawie środków ochrony indywidualnej oraz uchylenia dyrektywy Rady 89/686/EWG.

Rozporządzenie nr 2016/425 weszło w życie 20 kwietnia 2016 r., przy czym zaczęło obowiązywać od 21 kwietnia 2018 r. z pewnymi wyjątkami. Zgodnie z postanowieniami rozporządzenia 2016/425, dyrektywa 89/686/ EWG utraciła moc ze skutkiem od dnia 21 kwietnia 2018 r., jednakże certy­fikaty oceny typu WE i decyzje o zatwierdzeniu wydane na podstawie tej dyrektywy zachowują ważność do dnia 21 kwietnia 2023 r., o ile ich ważność nie wygaśnie przed tą datą.

Rozporządzenie ustanawia wymagania w zakresie projektowania i produkcji środków ochrony indywidualnej, które mają być udostępniane na rynku, w celu zapewnienia ochrony zdrowia i bezpieczeństwa użytkow­ników, a także ustanowienia zasad dotyczących swobodnego przepływu ŚOI na terenie Unii Europejskiej.

Rozporządzenie Ministra Gospodarki wdrażające dyrektywę 89/686/ EWG, wydane na podstawie ustawy o systemie oceny zgodności (tekst jednolity Dz.U. z 2016 r. poz. 655, z późn. zm.), zostało uchylone rozpo­rządzeniem Ministra Przedsiębiorczości i Technologii z dnia 10 maja 2019 r., uchylającym rozporządzenie w sprawie zasadniczych wymagań dla środków ochrony indywidualnej (Dz.U. z 2019 r. poz. 966).

Ustawa o systemach oceny zgodności i nadzoru rynku (obowiązuje od 2016 r.) obejmuje także rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/425, a w szczególności sprawy dotyczące nadzoru rynku i sankcji (Dz.U. z 2019, poz. 544).

Przepisy unijne wynikające z rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/425 określają tzw. wymagania zasadnicze dla środków ochrony indywidualnej. Stosownie do innych przepisów unijnych i krajowych wymagania te mogą nie być jedynymi, które należy spełnić przed wprowadze­niem środków ochrony indywidualnej do obrotu.

Najnowsze zalecenia Komisji (UE) 2020/403 z dn. 13 marca 2020 r. w sprawie oceny zgodności i procedur nadzoru rynku w kontekście zagrożeń COVID-19 zostały opublikowane pod tym adresem:

https://eur-lex.europa.eu/legal-con-tent/EN/TXT/?uri=OJ:L2020:079I:TOC Informacje o ŚOI, które powinny być stosowane do ochrony przed zagrożeniem COVID-19 zostały opublikowane pod adresem www.ciop.pl, na stronie głównej portalu.

 

COVID-19 - działania zapobiegawcze

 

Dostępne dane wskazują, że wirus wywołujący COVID-19 przenosi się po­między ludźmi przez bliski kontakt oraz drogą kropelkową; nie potwierdzono natomiast do tej pory rozprzestrzeniania się patogenu drogą powietrzną. Wy­daje się również, że ryzyko zakażenia jest największe u osób przebywających w bliskim kontakcie z chorymi na COVID-19 lub sprawujących nad nimi opiekę.

W tym świetle zasadnicze znaczenie ma podjęcie odpowiednich działań zapobiegawczych i ograniczających ryzyko zakażenia. Do najskuteczniejszych z nich, poza placówkami opieki zdrowotnej, należą:

1. częsta higiena rąk - mycie rąk wodą i mydłem, a także środkiem dezyn­fekującym na bazie alkoholu
2. unikanie dotykania własnej twarzy, oczu, nosa i ust
3. higiena dróg oddechowych - zakrywanie ust dołem łokciowym lub chusteczką podczas kaszlu lub kichania (chusteczkę należy wyrzucić natychmiast po użyciu)
4. stosowanie maseczki medycznej w przypadku objawów ze strony układu oddechowego i higiena rąk natychmiast po wyrzuceniu maseczki
5. utrzymywanie odległości co najmniej 2 metrów od osób z objawami infekcji ze strony układu oddechowego.
   
   

W celu ochrony własnej i zapobiegania rozprzestrzenianiu się wirusa w pla­cówkach opieki zdrowotnej pracownicy medyczni mają obowiązek stosowania dodatkowych środków ostrożności. Jednym z takich środków dla pracowników medycznych sprawujących opiekę nad chorymi na COVID-19 jest właściwe korzystanie z ŚOI, czyli ich odpowiedni dobór oraz przeszkolenie w zakresie ich zakładania, zdejmowania i utylizacji. Na serwisie Youtube CIOP-PIB opublikował w 2017 r. film na ten temat (https://www.youtube.com/watch?v=EMB- m_3sLIxw), a na stronie www.ciop.pl (w zakładce AKTUALNOŚCI) dostępne są instrukcje dot. zakładania i zdejmowania półmasek i rękawiczek, ochronnych.

Jak stwierdzono w dokumencie WHO pt. „Infection prevention and con- trol of epidemic- and pandemic-prone acute respiratory infections in health care", stosowanie ŚOI to jedyna skuteczna metoda w pakiecie zapobiegaw­czych działań administracyjnych, środowiskowych i technicznych. Działania te są dwojakiego rodzaju:

1. działania administracyjne - obejmują zapewnienie zasobów niezbęd­nych do realizacji profilaktyki i kontroli zakażeń, takich jak odpowiednia infrastruktura, opracowanie przejrzystych zasad profilaktyki i kontroli zakażeń, ułatwiony dostęp do badań laboratoryjnych, odpowiednia segregacja (triaż) pacjentów, odpowiedni stosunek liczby personelu do liczby pacjentów oraz szkolenie personelu
2.  działania środowiskowe i techniczne - mają na celu ograniczenie rozsiewu patogenów oraz skażenia powierzchni i przedmiotów; obejmują zapew­nienie przestrzeni umożliwiającej zachowanie odstępu >1 metra między pacjentami oraz między pacjentami a personelem medycznym, a także odpowiednio wentylowanych izolatek dla pacjentów z podejrzeniem lub rozpoznaniem COVID-19.

 

Ciągłość globalnego łańcucha dostaw ŚOI

 

Aktualne światowe rezerwy środków ochrony indywidualnej, a przede wszystkim masek medycznych i ochronnych półmasek filtrujących, są niewy­starczające do zaspokojenia potrzeb. Szacuje się, że wkrótce może zabraknąć również fartuchów i gogli. Gwałtowny wzrost zapotrzebowania na ŚOI, spowo­dowany w głównej mierze przez szybko rosnącą liczbę chorych na COVID-19, może prowadzić do dalszego pogłębiania się ich deficytu. Możliwości zwiększe­nia produkcji ŚOI są ograniczone, nie jest też możliwe zaspokojenie aktualnego zapotrzebowania na maski medyczne i półmaski filtrujące.

 

Zalecenia dotyczące optymalizacji dostępu do ŚOI

 

W obliczu deficytu ŚOI na całym świecie opisane dalej strategie, rekomen­dowane m.in. przez WHO, Komisję Europejską, a także przez Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej w Polsce mogą pomóc zoptymalizować ich dostępność (rys.).

 

Racjonalizacja zapotrzebowania na ŚOI

 

Następujące działania mogą zminimalizować zapotrzebowanie na ŚOI bez uszczerbku dla ochrony pracowników medycznych i innych osób narażonych na kontakt z wirusem wywołującym COVID-19 w placówkach ochrony zdrowia:

1. warto rozważyć wykorzystanie rozwiązań telemedycyny do oceny pa­cjentów z podejrzeniem COVID-19, co ograniczy liczbę osób zgłaszających się do placówki ochrony zdrowia
2. w celu zmniejszenia narażenia na kontakt z wirusem powodującym COVID-19 warto korzystać z barier fizycznych, na przykład szklanych lub plastikowych szyb; takie rozwiązanie można zastosować na terenie placówek ochrony zdrowia w miejscach pierwszego kontaktu z pacjen­tem, na przykład w miejscu segregacji pacjentów, rejestracji na oddziałach ratunkowych oraz na stanowiskach wydawania leków w aptekach
3. warto ograniczyć wstęp na sale chorych na COVID-19 dla personelu, który nie sprawuje nad nimi bezpośredniej opieki. Należy też rozważyć łączenie czynności w celu zminimalizowania liczby wejść do sali chorego (np. spraw­dzanie parametrów życiowych podczas wizyty u pacjenta w celu podania mu leku lub zlecanie dostarczania posiłku przez personel medyczny podczas wizyty, której celem jest wykonanie innych czynności) oraz zaplanowanie, które czynności będą wykonywane przy łóżku pacjenta

 

 

Najlepiej całkowicie zabronić odwiedzin u chorego, ale jeśli to niemożliwe, przynajmniej ograniczyć liczbę osób odwiedzających miejsca izolacji chorych na COVID-19 oraz czas odwiedzin. Konieczne jest również poinformowanie osób odwiedzających, jak zakładać i zdejmować ŚOI oraz jak dezynfekować ręce, by uniknąć autokontaminacji.

 

Zapewnienie racjonalnego i właściwego wykorzystania ŚOI

 

Wybór ŚOI należy dopasować do ryzyka kontaktu z patogenem (np. rodzaju wykonywanych czynności) oraz drogi jego transmisji (np. kontaktowa, kropelko­wa czy przez aerozol). W racjonalnym korzystaniu z ŚOI pomoże przestrzeganie zaleceń ujętych w tabeli:

1. rodzaj środków ochrony indywidualnej stosowanych podczas opieki nad chorym na COVID-19 zależy od miejsca, personelu oraz wykonywanych czynności
2. pracownicy medyczni sprawujący bezpośrednią opiekę nad pacjentami powinni założyć fartuch z długim rękawem, rękawiczki, maskę medyczną oraz osłonę oczu i twarzy (gogle lub przyłbicę), pracownicy medyczni obecni podczas procedur związanych z powstaniem aerozolu (np. intubacji dotchawiczej, wentylacji nieinwazyjnej, tracheostomii, resuscytacji krąże­niowo-oddechowej, wentylacji manualnej przed intubacją, bronchoskopii) powinni założyć półmaskę filtrującą (np. klasy N95 (według wymagań NIOSH), FFP2 (według wymagań UE), środki ochrony oczu i twarzy, ręka­wiczki oraz fartuch z długim rękawem, a jeśli fartuch z długim rękawem nie jest nieprzemakalny - dodatkowo fartuch foliowy przedni
3. osoby z objawami infekcji układu oddechowego przebywające w domu oraz osoby sprawujące opiekę nad chorymi na COVID-19 w domu po­winny stosować maski medyczne. Więcej informacji na ten temat można znaleźć w dokumencie WHO pt. Home care for patients with COVID-19 presenting with mild symptoms and management of their contacts
4. do 6 kwietnia br. WHO nie zalecała noszenia masek przez osoby bez objawów choroby. Argumentowano, że, gdy nie ma do tego wskazań, może to generować niepotrzebne koszty i problemy z zaopatrzeniem, a także wytworzyć fałszywe poczucie bezpieczeństwa, skutkujące zanie­dbaniem innych niezbędnych działań zapobiegawczych. Złagodzenie tego stanowiska nastąpiło 6 kwietnia br. WHO twierdzi od tego momentu, aby postępować w tej kwestii „zgodnie z krajowymi (lokalnymi) wytycznymi" [1].

 

Tabela. Zalecenia dla pracowników medycznych dotyczące stosowania ŚOI podczas pandemii w zależności od miejsca, personelu i wykonywanych czynności ^a

         

 

Wyjątkiem są maski chirurgiczne - WHO rekomenduje, aby rezerwować je dla personelu medycznego

 

Zarządzanie ŚOI powinno być skoordynowane poprzez krajowe i między­narodowe mechanizmy zarządzania łańcuchem dostaw środków ochrony indywidualnej, obejmujące m.in.:

1. prognozowanie zapotrzebowania na ŚOI na podstawie racjonalnych modeli ilościowych w celu racjonalizacji zamówień
2. monitorowanie i kontrolę zamówień na ŚOI składanych przez państwa i inne duże podmioty
3. upowszechnienie scentralizowanego zarządzania zamówieniami w celu uniknięcia dublowania zamówień i zapewnienia ścisłego przestrzegania podstawowych zasad zarządzania zapasami, a tym samym ograniczenia marnotrawstwa, nadwyżek i wyczerpania się zapasów ŚOI
4. monitorowanie całego łańcucha dystrybucji ŚOI
5. monitorowanie i kontrolę dystrybucji PPE z magazynów placówek ochrony zdrowia.

 

Stosowanie ŚOI podczas przeładunku towarów z państw dotkniętych przez COVID-19

 

Zalecenia Komisji Europejskiej dotyczące racjonalnego stosowania i rozdzie­lania ŚOI podczas przeładunku towarów pochodzących z państw dotkniętych przez COVID-19:

1. nie zaleca się noszenia żadnych masek podczas przeładunku towarów z państw dotkniętych przez COVID-19, nie ma również wymogu noszenia rękawiczek w celach innych niż ochrona przed uszkodzeniami mecha­nicznymi, na przykład podczas kontaktu z przedmiotami o nierównych powierzchniach
2. co ważne, noszenie rękawiczek nie zwalnia z obowiązku właściwej higieny rąk, zgodnie z zasadami opisanymi powyżej
3. podczas dezynfekcji towarów lub palet nie ma obowiązku stosowania dodatkowych środków ochrony indywidualnej poza standardowo zale­canymi.

 

Dotychczas nie odnotowano przypadku zakażenia człowieka przez kontakt z towarami wysyłanymi z państw dotkniętych przez COVID-19.