Temperament i osobowość a sprawność kierowcy

 

W części poświęconej sprawności psychicznej kierowców napisano, że optymalne warunki jazdy są inne dla każdego i zależą od specyfiki osobowościowo-temperamentalnej. Są osoby, które wolą jazdę nocną, innych jazda nocna usypia. Niektórzy z nas preferują jazdę w pojedynkę, inni wolą jazdy z pasażerem lub współpracownikiem. Od czego zależą nasze wybory stylu i warunków jazdy?

Wiele cech ma istotne znaczenie z punktu widzenia bezpiecznych zachowań kierowców. Dla przykładu, wytrzymałość pozwala na prognozowanie powodzenia na stanowisku kierowcy TIR-a, gdzie cechą krytyczną jest „wytrzymałość na długotrwały wysiłek”, czyli zdolność do kontynuowania pracy przez dłuższy czas bez odczuwania zmęczenia. Z kolei wrażliwość sensoryczna określa sprawność kierowcy w zakresie zmysłów, m.in. wzroku (widzenie stereoskopowe czyli umiejętność oceny odległości, widzenie w mroku) oraz słuchu. Perseweratywność natomiast pozwala wnioskować o indywidualnych skłonnościach do rozpraszania uwagi na zdarzenia, które miały miejsce w przeszłości, podczas gdy bezpieczne zachowanie kierowcy wymaga koncentracji na bieżących czynnościach związanych z prowadzeniem pojazdu i z oceną sytuacji panującej na drodze.

Najważniejszymi cechami temperamentu, z punktu widzenia oceny predyspozycji do bezpiecznych zachowań kierowcy są jednak reaktywność emocjonalna i aktywność.Reaktywność wyznacza zapotrzebowanie człowieka na stymulację, możliwości jej przetwarzania, a w konsekwencji indywidualną tolerancję na stres. Aktywność zaś jest właśnie źródłem stymulacji. Obydwie omawiane cechy stanowią tzw. temperamentalny czynnik ryzyka. Oznacza to, że określona konfiguracja poziomu reaktywności i aktywności, w połączeniu z innymi czynnikami środowiska, działającymi intensywnie, stale lub okresowo, zwiększa ryzyko niedopasowanej sytuacji do predyspozycji kierowcy. Okazuje się bowiem, że wysoka reaktywność stanowi temperamentalną podstawę depresyjności, zaś wysoka reaktywność w połączeniu z dużą aktywnością powoduje przestymulowanie. W sytuacji prowadzenia pojazdu przestymulowanie wywołuje u kierowcy najpierw lęk i obawę, że nie sprosta się zadaniu, polegającemu na bezpiecznym dojechaniu do celu, a potem prowadzi do stanów gniewu, przeżywania złości i okazywania wrogości. Tego typu zachowania zwiększają ryzyko popełnienia błędu i zaistnienia wypadku. Z tego względu, także cechy osobowości wyznaczane przez temperament, takie jak odporność emocjonalna, oznaczająca brak silnych emocji negatywnych (np. lęku, złości), przejawianych w sytuacjach trudnych i zdolność do efektywnych działań w sytuacjach stresowych oraz samokontrola czyli umiejętność panowania nad własnymi emocjami, uznaje się za cechy niezbędne u osób wykonujących zawód kierowcy.

Reaktywność emocjonalna determinuje jeszcze inną cechę osobowości, niezbędną do bezpiecznego prowadzenia pojazdów - umiejętność pracy w warunkach monotonnych. Osoby o wysokim poziomie reaktywności emocjonalnej potrzebują niewielkiej stymulacji, aby osiągnąć optymalny dla siebie poziom pobudzenia, czyli taki, który zapewnia sprawne i efektywne działanie. Natomiast osoby nisko reaktywne potrzebują pobudzenia i stymulacji o wiele silniejszej w porównaniu z wysoko reaktywnymi po to, aby móc sprawnie wykonywać swoje zadania. W związku z tym pożądane jest, aby kierowca TIR-a był osobą wysoko reaktywną, ponieważ konieczność pokonywania dalekich tras, w pojedynkę, drogami szybkiego ruchu wiąże się z małą liczbą bodźców i stymulacji i może być oceniana jako monotonna. Natomiast na kierowcę taksówki lepiej pasuje osoba nisko reaktywna, której ruch miejski i towarzystwo pasażerów zapewnia odpowiednio dużą dawkę stymulacji.

Zapotrzebowanie na silną stymulację często łączy się ze skłonnością do podejmowania działań ryzykownych. W ruchu drogowym, gdzie istnieje wiele zagrożeń sytuacyjnych, skłonność do podejmowania ryzyka u kierowcy może prowadzić do sytuacji wypadkowych.