MIĘDZYNARODOWA KARTA CHARAKTERYSTYKI ZAGROŻEŃ ZAWODOWYCH

PRACOWNIK LABORATORIUM

Kto to jest pracownik laboratorium?

Jest to pracownik przeprowadzający badania laboratoryjne w celu określenia właściwości chemicznych i fizycznych lub składu różnych substancji oraz wykonujący różne inne czynności związane z profilem działania laboratorium.

Czynniki mogące powodować wypadki	Mokre, nierówne nawierzchnie, drabinki i pomosty - możliwość urazów w wyniku poślizgnięcia i upadku szczególnie groźnego w czasie ręcznego transportowania niebezpiecznych materiałów, np. preparatów chemicznych lub szklanych naczyń
	Praca na wysokości, podczas pobierania próbek np. z cystern lub nacze samochodów ciężarowych, możliwość razów ciała, złamań
	Obracające się i wirujące urządzenia np. wirówki, mieszarki itp. - możliwość urazów w wyniku pochwycenia (wciągnięcia) ubrania, włosów, palców
	Zimne powierzchnie lub ciecze, np. skroplone gazy - możliwość odmrożeń
	Gorące powierzchnie, gorące gazy i ciecze, płomień palnika - możliwość poparzeń
	Ostre krawędzie, stłuczone szkło - możliwość urazów w wyniku ukłucia, przecięcia, przekłucia
	Niekontrolowane   reakcje   chemiczne  -  możliwość poparzeń  i  urazów  na  skutek   eksplozji  i  pożaru
	Prąd elektryczny - możliwość porażenia w przypadku wadliwie działającego sprzętu elektrycznego
	Rozerwanie urządzeń pracujących pod zmiennym ciśnieniem – możliwość urazów
	Żrące substancje chemiczne – możliwość poparzeń chemicznych
	Łatwopalne gazy, ciecze i ciała stałe – możliwość poparzeń i urazów na skutek pożaru i eksplozji
	Rozbryzgujące się w powietrzu części rozerwanych wirówek lub autoklawów - możliwość urazów
	Wiązka promieni lasera, rozpryski substancji chemicznych, gazy żrące - możliwość uszkodzenia wzroku
	Praca przy monitorze ekranowym i wiążące się z tym konsekwencje (patrz pracownik administracyjno-biurowy)
	Możliwość wybuchu, na skutek pracy z materiałami o właściwościach wybuchowych, tworzących pyły, lub na skutek przeskoku iskry elektrycznej
Czynniki fizyczne	Różnego typu promieniowanie: w zależności od rodzaju sprzętu i procesów stosowanych w danym laboratorium: promieniowanie jonizujące - cząstki alfa, beta, promienie gamma, promienie X, neutrony promieniowanie niejonizujące - podczerwone, światło widzialne, światło nadfioletowe, promieniowanie laserowe, promieniowanie mikrofalowe i o częstotliwości radiowej, pola elektromagnetyczne o bardzo i skrajnie niskiej częstotliwości.
	Wibracje ogólne o dużej amplitudzie i hałas infradźwiękowy lub ultradźwiękowy emitowany przez drgające lub obracające się urządzenia mechaniczne lub urządzenia ultradźwiękowe – możliwość uszkodzenia słuchu oraz różnych, ogólnoustrojowych dolegliwości zdrowotnych
Czynniki chemiczne i pyły	Wiele różnych substancji chemicznych (praktycznie wszystkie znane czynniki chemiczne lub ich połączenie), w tym substancje żrące, drażniące, toksyczne, neurotoksyczne, duszące, uczulające, rakotwórcze, mutagenne, teratogenne,  radioaktywne itd. - możliwość różnych skutków zdrowotnych, zatruć, alergii skórnych, pokarmowych
	Praca w rękawiczkach lateksowych z talkiem, możliwość powstania uczuleń i problemów skórnych
Czynniki biologiczne	Mikroorganizmy chorobotwórcze (praktycznie wszystkie znane czynniki biologiczne, w tym wirusy, bakterie, grzyby, pasożyty itd.) - możliwość zakażenia chorobami zakaźnymi na drodze oddechowej, pokarmowej, kontaktowej, czy też drogą przerwania ciągłości tkanek
Czynniki ergonomiczne, psychospołeczne i związane z organizacją pracy	Praca wykonywana w wymuszonej pozycji ciała zwłaszcza stojącej lub również siedzącej przez długi okres czasu - możliwość dolegliwości bólowych wynikających z przeciążenia układu  mięśniowo-szkieletowego
	Nadmierny wysiłek przy przemieszczaniu sprzętu, opakowań z preparatami chemicznymi itd. o dużym ciężarze lub objętości  - możliwość dolegliwości bólowych wynikających z przeciążenia układu mięśniowo-szkieletowego
	Praca z mikroskopami optycznymi lub elektronowymi, komputerami (monitory), praca w ciemnych lub częściowo zaciemnionych pomieszczeniach - możliwość zmęczenia wzroku
	Wykonywanie powtarzalnych czynności ręcznych (np. przy odmierzaniu, przenoszeniu pipetą) – możliwość urazów układu mięśniowo-szkieletowego
	Nieprzyjemne zapachy substancji chemicznych i/lub zwierząt doświadczalnych - możliwość uczucia dyskomfortu
	Praca poza normalnymi godzinami (praca w nocy, w święta itd.) wymagana ze względu na konieczność zachowania ciągłości doświadczeń i opieki nad zwierzętami - możliwość stresu psychicznego i zaburzeń rytmu biologicznego
	Agresja fizycznej lub inne formy wrogiego zachowania ze strony członków organizacji walczących o prawa zwierząt (w laboratoriach przeprowadzających badania na zwierzętach) - możliwość urazów
	Łatwo dostępne leki - możliwość uzależnienia
	Stres związany z pracą przy materiałach zakaźnych, niebezpiecznych

	Należy stosować obuwie ochronne ze spodami przeciwpoślizgowymi.
	W celu ochrony przed pochwyceniem przez poruszające się maszyny, nie należy nosić rozpuszczonych włosów lub zbyt luźnego ubrania (luźne rękawy,  spodnie itd.).
	Należy stosować rękawice termoizolacyjne i ochronne chroniące przed skaleczeniem.
	Należy stosować zasady bezpieczeństwa chemicznego przy pracy z niebezpiecznymi substancjami chemicznymi. Należy zapoznać się z Kartami Charakterystyk Substancji Niebezpiecznych i skonsultować się z pracownikiem ds. bhp w sprawie konkretnych preparatów chemicznych.
	Należy stosować środki ochrony przed czynnikami chemicznymi (rękawice, kombinezony, ochrony twarzy i oczu).
	Należy stosować środki ochrony oczu.
	Należy stosować zasady bezpieczeństwa przy pracy z materiałem biologicznym czy zwierzętami laboratoryjnymi.
	Należy stosować bezpieczne metody podnoszenia i przenoszenia ciężkich lub nieporęcznych ładunków oraz stosować urządzenia mechaniczne ułatwiające podnoszenie i przenoszenie.
	Należy przeszkolić pracowników w zakresie rozpoznawania i reakcji na niebezpieczeństwo przemocy oraz zapewnić możliwość zaalarmowania czy innych sposobów wezwania pomocy lub ochrony w razie potrzeby.
	Należy zainstalować odpowiednie metalowe osłony przed i wokół próżniowych pojemników.
	Należy sprawdzić stan techniczny urządzeń elektrycznych przed pracą oraz zlecać uprawnionemu pracownikowi naprawę ewentualnych uszkodzeń i okresowy przegląd urządzeń.
	Należy zapewnić pracownikom dostęp do środków odkażających i środków do pielęgnacji dłoni, kremy ochronne
	Należy zachować szczególną ostrożność przy pracy materiałami, które mogą ulec naelektryzowaniu, pylącymi, w celu uniknięcia wybuchu. Należy stosować zabezpieczenia w postaci uziemień sprzętu, pracowników, gumowych osłon, np. Na wagi
	Należy opracować procedury i instrukcje, opisujące sposób wykonywania danych czynności i postępowania w sytuacjach awaryjnych (zwłaszcza przy kontakcie z materiałąmi zakaźnymi)
	Podczas wykonywania prac na wysokości należy zachować szczególną ostrożność, należy korzystać o odpowiednich przeznaczonych do tego drabin i podestów

Synonimy	laborant
Definicja i/lub opis zawodu	Pracownikiem laboratorium określamy każdego pracownika laboratorium, który przeprowadza rutynowe lub specjalistyczne testy lub badania. Klasyfikacji dokonuje się na podstawie rodzaju wykonywanej pracy lub rodzaju laboratorium. Wykonuje badania laboratoryjne zgodnie z odpowiednimi normami zmierzając do określenia właściwości chemicznych i fizycznych lub składu substancji stałych, ciekłych lub gazowych dla celów badawczych, diagnostycznych, naukowych, kontroli jakości, kontroli procesów, czy opracowywania wyrobów. Bada próbki wytwarzanych produktów w celu stwierdzenia zgodności z wymaganiami. Rejestruje wyniki badań na znormalizowanych formularzach i sporządza raporty z badań zawierające opis zastosowanych procedur. Czyści i sterylizuje sprzęt laboratoryjny. Może też sporządzać wykresy i tablice. Może przygotowywać roztwory chemiczne według standardowych przepisów. Może dodawać preparaty chemiczne lub surowce do roztworów technologicznych lub wyrobów w celu uzyskania wymaganych właściwości. Może kalibrować przyrządy laboratoryjne. Może być wyznaczony do badania określonego produktu lub materiału.
Zawody pokrewne	analityk medyczny, technik chemik, technik weterynaryjny, technik farmaceuta.
Wykonywane czynności	Analizowanie, barwienie preparatów biologicznych, chłodzenie, czyszczenie, destylowanie, dezynfekowanie (środków używanych w eksperymentach), dodawanie (substancji chemicznych do roztworu itd.), dopasowywanie urządzeń, dozowanie, ekstrahowanie, etykietowanie, filtrowanie, gotowanie, kalibrowanie (przyrządów), karmienie zwierząt laboratoryjnych, kontrolowanie procesów i parametrów, krojenie (tkanek), kruszenie, liczenie, maczanie, miareczkowanie, mielenie, mierzenie, mieszanie, monitorowanie urządzeń, montowanie (systemów), mycie szkła laboratoryjnego, nalewanie, napełnianie gazem, nawilżanie, obsługiwanie analizatorów medycznych, odparowywanie, odwirowywanie, ogrzewanie, pobieranie (próbek), pompowanie, porównywanie (z normami itd.), proszkowanie, przechowywanie, przenoszenie (odmierzanie) pipetą, przepłukiwanie, przetwarzanie danych, przygotowywanie (próbek itd.), regulowanie (przepływu itd.), rejestrowanie zmian, rozcieńczanie (związków chemicznych), rozpoznawanie, sączenie, sporządzanie raportów, sterylizowanie, suszenie, szczepienie, udział w badaniach, ustawianie (urządzeń), usuwanie, ważenie, wstrzykiwanie, wypisywanie wyników badań, zamrażanie (tkanek), zanurzanie, zapewnianie (jakości i spójności itd.), zasysanie, znakowanie. Wykonywanie raportów, sprawozdań i zestawień z wykonanych badań i pomiarów, prowadzenie ewidencji środków chemicznych, preparatów biologicznych.
Podstawowy stosowany sprzęt	Sprzęt ze szkła i tworzyw sztucznych jednorazowego i wielokrotnego użytku, mikroskopy, autoklawy, urządzenia manipulacyjne, wagi, filtry, pompy, mieszarki, wirówki,  przesiewarki, sprzęt do pobierania próbek, urządzenie do mierzenia i utrzymywania temperatury, pompy próżniowe, kolby, przyrządy pomiarowe, kalkulatory, przyrządy rejestrujące, komputery wraz z osprzętem, wagi analityczne, cieplarki, ph-metry, spektrofotometry, chromatografy gazowe, kolorymetry, analizatory medyczne, lepkościomierze, komputer.
Miejsca/obszary, gdzie zawód występuje powszechnie	Przemysł chemiczny, ropy naftowej i petrochemiczny, spożywczy, gumowy, metalurgia, hutniczy, papierniczy, i inne, wyższe uczelnie, szkoły, instytuty badawcze, szpitale, kliniki, laboratoria przeprowadzające  badania dla potrzeb prywatnych i państwowych, laboratoria kontroli i zapewnienia jakości.

Uwagi

Szczególne zagrożenie występuje przy pracy z nowymi substancjami chemicznymi, których właściwości fizyczne, chemiczne, biologiczne i inne nie zostały dostateczne zbadane. Substancje te mogą być wybuchowe lub łatwopalne, mogą tworzyć mieszaniny wybuchowe z powietrzem lub innymi substancjami, mogą być silnie toksyczne, niebezpieczne dla skóry, oczu lub dróg oddechowych, rakotwórcze, teratogenne, mutagenne itd., lub wykazywać synergistyczne działanie z innymi substancjami. Wynikiem narażenia na różne substancje chemiczne może być podwyższone ryzyko działania kancero- i mutagennego. Kobiety ciężarne mogą być w związku z tym zagrożone poronieniem lub urodzeniem dziecka z wadami wrodzonymi.

Piśmiennictwo

Rozporządzenie MPiPS z 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (t.j. Dz. U z 2003 r., Nr 169, poz. 1650 z póź.zm); Rozporządzenie MZiOS z 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy. (Dz. U. Nr 69, poz.332 z póź.zm); Rozporządzenie RM z 10 września 1996 r. w sprawie wykazu prac szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia kobiet (Dz. U. Nr 114, poz. 545 z póź.zm) ROZPORZĄDZENIE MPiPS z dnia 27 kwietnia 2010 r. w sprawie klasyfikacji zawodów i specjalności na potrzeby rynku pracy oraz zakresu jej stosowania (Dz. U. Nr.82, poz. 537); Informator - „Środki ochrony indywidualnej”. INFOCHRON. Warszawa. CIOP 2000.