Projekty krajowe

Celem głównym zadania było dostarczenie naukowych danych dotyczących grzybów z rodzaju Aspergillus i ich zdolności do produkcji mykotoksyn (aflatoksyny B1 i ochratoksyny A) oraz alergenu Asp f1 zawartych w próbkach powietrza i pyłu osiadłego, a także w próbkach wymazów z nosa pracowników archiwów i bibliotek oraz opracowanie zaleceń do oceny i ograniczania ryzyka zawodowego na te czynniki w celu kształtowania bezpiecznych warunków pracy.

Z powodu dynamicznej sytuacji epidemicznej w Polsce badania terenowe prowadzono w 1. etapie i 2. etapie zadania. Łącznie pobrano próbki w 6 archiwach i 2 bibliotekach zlokalizowanych w różnych miastach w Polsce. Zastosowano następujące metody pomiarowe: pomiary indywidualne oraz stacjonarne za pomocą stożkowatego pobornika frakcji wdychalnej CIS, pomiary stacjonarnie za pomocą 1-stopniowego impaktora typu MAS 100 NT, pobieranie próbek pyłu osiadłego z powierzchni gromadzonych zbiorów oraz z podłóg przez ich odkurzanie oraz wykonanie wymazów powierzchniowych, a także pobranie wymazów z nosa pracowników. Łącznie pobrano do analizy 132 próbki różnego rodzaju.

W pobranych próbkach zidentyfikowano łącznie 90 gatunków grzybów należących do 36 rodzajów, z czego największą bioróżnorodność stwierdzono w próbkach powietrza (60 gatunków). Z kolei w nosach badanych pracowników zidentyfikowano 26 gatunków grzybów. Najliczniej reprezentowane były pleśnie z rodzaju Penicillium (20 gatunków) oraz Aspergillus (8 gatunków). W badanym środowisku pracy potwierdzono obecność szczepów o właściwościach chorobotwórczych dla człowieka, w tym: A. flavus, A. fumigatus, A. niger, Aspergillus spp., Candida albicans oraz Microsporum spp.

Zadanie 2.SP.18. Analiza porównawcza stężeń grzybów (wartości mediany) w nosach pracowników archiwów i bibliotek

Przeprowadzona analiza statystyczna wyników dla pomiarów pobornikiem CIS wykazała, że stężenia grzybów w powietrzu były istotnie skorelowane ze stężeniami pyłu wdychalnego (R = 0,36; p < 0,05). Analiza porównawcza wykazała ok. 30-krotne, istotnie wyższe (p < 0,001) stężenia pyłu wdychalnego z pomiarów indywidualnych (0,17 mg/m³, SD = 0,13) niż stacjonarnych (0,009 mg/m³, SD = 0,015). Pomiary z wykorzystaniem pobornika CIS, który został przymocowany do ubrań pracowników, charakteryzowały się także istotnie wyższymi (p < 0,001) stężeniami grzybów względem pomiarów stacjonarnych (549 jtk/m³, SD = 745 vs. 116 jtk/m³, SD = 405). Przeprowadzone po raz pierwszy w Polsce wśród pracowników w tej grupie zawodowej pomiary stężeń grzybów w jamie nosowej wykazały, że u pracowników archiwów stężenia te były istotnie wyższe (p < 0,05) niż u pracowników bibliotek (93 jtk/m³, SD = 69 vs. 9 jtk/m³, SD = 7).

Wykorzystując techniki molekularne, wykazano, że w 25% badanych próbek obecny był gen odpowiedzialny za biosyntezę patuliny, zaś w 11,5% – gen odpowiedzialny za biosyntezę ochratoksyny A. W próbkach nie stwierdzono obecności szczepów będących źródłem aflatoksyny B1. Ponadto, w 25% badanych próbek stwierdzono obecność genu odpowiedzialnego za biosyntezę alergenu Asp f1, jednak zastosowana metoda immunoenzymatyczna wykazała, że niezależnie od miejsca i sposobu przeprowadzonego pomiaru w środowisku archiwów i bibliotek stężenia Asp f1 były poniżej poziomu oznaczalności, który wynosił 0,078 ng Asp f1/ml.

Analiza zgłaszanych przez pracowników dolegliwości wykazała, że 81% badanych raportowało występowanie bólu głowy, 62% – zgłaszało uczucie zmęczenia; 56% – odczuwało podrażnienia oczu; u 50% – pojawił się suchy kaszel, a 37% towarzyszył lejący katar oraz podrażnienie gardła, nosa i skóry.

W ramach realizowanego zadania przygotowano materiały, w tym: broszurę dotyczącą zaleceń do oceny ograniczania ryzyka zawodowego na grzyby toksynotwórcze oraz alergeny pochodzenia grzybowego w archiwach i bibliotekach dla służb BHP oraz materiały informacyjne do zamieszczenia na stronie internetowej CIOP-PIB (baza BioInfo). Wszystkie powyższe materiały opracowano w oparciu o wyniki uzyskane podczas realizacji całego zadania. W trakcie zorganizowanego seminarium weryfikującego wyniki zadania zostały poddane weryfikacji przez potencjalnych użytkowników. W seminarium uczestniczyło 91 osób, w tym pracowników stacji sanitarno-epidemiologicznych: powiatowych (73 osoby), wojewódzkich (16 osób) i granicznych (2 osoby). Powyższe spotkanie powiązane było z dyskusją nad prezentowanymi zagadnieniami. Wśród uczestników seminarium przeprowadzono badanie ankietowe pozwalające ocenić, czy przekazana wiedza jest potrzebna, wyczerpująca i czy wpłynie na kształtowanie bezpiecznych warunków pracy. Znacząca większość uczestników szkolenia (93%) uznała, że przygotowane materiały przyczynią się do poszerzenia świadomości ich potencjalnych użytkowników w zakresie zagrożeń stwarzanych przez grzyby w archiwach i bibliotekach. Zasugerowali oni także, aby materiały zostały poszerzone o listę kontrolną oraz informacje o potencjalnych chorobach zawodowych, będących skutkiem narażenia. Zgłoszone propozycje poprawek zostały uwzględnione w finalnej wersji broszury (wydanej drukiem – 300 egz.).

Wyniki zadania przedstawiono w 3 publikacjach naukowych oraz na 2 konferencjach krajowych i 1 konferencji międzynarodowej.

Jednostka: Pracownia Zagrożeń Biologicznych

Okres realizacji: 01.01.2020 – 31.12.2022