Jak oszacować ryzyko zawodowe związane ze zidentyfikowanymi zagrożeniami ?

Oszacowanie związanego ze zidentyfikowanym zagrożeniem ryzyka zawodowego polega na ustaleniu:

  • prawdopodobieństwa (częstości) wystąpienia niepożądanych następstw tego zagrożenia (urazu, pogorszenia stanu zdrowia) oraz
  • ciężkości  tych następstw.

Do oszacowania ryzyka zawodowego można wykorzystywać różne metody, w zależności od występujących zagrożeń i potrzeb przedsiębiorstwa.

Ważne jest, aby przyjęta metoda oszacowania ryzyka zawodowego:

  • była dobrana odpowiednio do ocenianego zagrożenia oraz
  • umożliwiała uwzględnienie wymagań prawa w procesie oceny tego ryzyka, na etapie wyznaczania jego dopuszczalności.


Celowe jest, jeżeli to możliwe i uzasadnione, wykorzystywanie do oszacowania ryzyka zawodowego na stanowiskach pracy takich metod, których stosowanie nie wymaga szerokiej wiedzy eksperckiej i które mogą być w łatwy sposób wykorzystywane do wyznaczenia dopuszczalności ryzyka zawodowego oraz właściwego zaplanowania działań korygujących i zapobiegawczych. Jednak dla niektórych zagrożeń, w tym zagrożeń nowopowstających takich jak np. pozycja przy pracy czy też obciążenie psychiczne,  może się okazać konieczne wykorzystanie wiedzy eksperckiej. Etap ten powinien przede wszystkim stymulować dyskusję osób oceniających ryzyko zawodowe, kadry kierowniczej, pracowników nadzoru i pracowników na temat potencjalnych, niekorzystnych dla zdrowia i życia pracowników następstw występujących zagrożeń oraz prawdopodobieństwa ich wystąpienia. 

W polskiej normie PN-N-18002:2000 zaleca się oszacowanie ryzyka zawodowego w skali trójstopniowej, zgodnie z tablicą1 lub w skali pięciostopniowej, zgodnie z tablicą 2.

 

Tablica 1. Oszacowanie ryzyka zawodowego w skali trójstopniowej
(wg PN-N-18002)

  Ciężkość następstw
Prawdopodobieństwo Mała Średnia Duża
Mało prawdopodobne małe
1
małe
1
średnie
2
Prawdopodobne małe
1
średnie
2
duże
3
Wysoce prawdopodobne średnie
2
duże
3
duże
3


Tablica 2. Oszacowanie ryzyka zawodowego w skali pięciostopniowej
(wg PN-N-18002)

  Ciężkość następstw
Prawdopodobieństwo Mała Średnia Duża
Mało prawdopodobne bardzo małe
1
małe
2
średnie
3
Prawdopodobne małe
2
średnie
3
duże
4
Wysoce prawdopodobne średnie
3
duże
4
bardzo duże
5


Ciężkość szkodliwych następstw zagrożenia i prawdopodobieństwo ich wystąpienia można określić stosując następujące wskazówki:

  • do następstw o małej szkodliwości zalicza się  te urazy i choroby, które nie powodują długotrwałych dolegliwości
  • do następstw o średniej szkodliwości zalicza  się te urazy i choroby, które powodują niewielkie, ale długotrwałe lub  nawracające okresowo dolegliwości i są związane z krótkimi okresami absencji
  • do następstw o dużej szkodliwości zalicza się  te urazy i choroby, które powodują ciężkie i stałe dolegliwości i/lub śmierć
  • do mało prawdopodobnych zalicza się te  następstwa zagrożeń, które nie powinny wystąpić podczas całego okresu  aktywności zawodowej pracownika.
  • do prawdopodobnych zalicza się te następstwa  zagrożeń, które mogą wystąpić nie więcej niż kilkakrotnie podczas okresu  aktywności zawodowej pracownika.
  • do wysoce prawdopodobnych zalicza się te  następstwa zagrożeń, które mogą wystąpić wielokrotnie podczas okresu aktywności  zawodowej pracownika. 


Do szacowania prawdopodobieństwa wystąpienia niepożądanych następstw zagrożenia oraz ciężkości tych następstw przydatne są informacje o wypadkach przy pracy, chorobach zawodowych oraz dolegliwościach zdrowotnych pracowników na analizowanych stanowiskach pracy. Do oszacowania ryzyka zawodowego można także wykorzystywać opinie ekspertów i pracowników.

Tam gdzie jest to możliwe, zaleca się oszacować ryzyko zawodowe na podstawie wartości wielkości charakteryzujących narażenie pracownika na oddziaływanie czynników szkodliwych. Ogólne wskazówki do oszacowania ryzyka zawodowego w skali trójstopniowej na podstawie wartości wielkości charakteryzujących narażenie przedstawiono w tablicy 3. W przypadku braku ustalonych wymagań przy jej ustalaniu można wykorzystać opinie ekspertów i/lub wziąć pod uwagę opinię pracowników.

Tablica 3. Ogólne wskazówki do oszacowania ryzyka zawodowego w skali trójstopniowej na podstawie wartości wielkości charakteryzujących narażenie (wg PN-N-18002)

Wartość wielkości charakteryzującej narażenie (P) Oszacowanie ryzyka zawodowego
P > Pmax duże
Pmax ≥ P  > 0,5 Pmax średnie
P ≤ 0,5 Pmax małe


Pmax – wartość dopuszczalna wielkości charakteryzującej narażenie, ustalana na ogół na podstawie obowiązujących przepisów (może to być odpowiednia wartość NDS – najwyższego dopuszczalnego stężenia lub NDN – najwyższego dopuszczalnego natężenia).

 

Ogólną zasadą jest, że ryzyko szacuje się jako duże wówczas, gdy narażenie pracownika przekracza poziom ustalony w przepisach lub normach technicznych; ryzyko jest średnie, jeżeli spełnione są wymagania przepisów i norm, lecz istnieje pewne prawdopodobieństwo wystąpienia szkodliwych następstw zagrożenia; ryzyko jest małe, jeżeli jesteśmy niemal pewni, że następstwa te nie wystąpią. Na przykład dla tych czynników, dla których określono najwyższe dopuszczalne wartości stężeń lub natężeń (NDS lub NDN) ryzyko może być oszacowane jako duże wówczas, jeżeli parametr charakteryzujący narażenie pracownika przekracza te wartości NDS lub NDN. Natomiast jeżeli parametr charakteryzujący narażenie nie przekracza połowy NDS lub NDN, ryzyko można oszacować jako małe. Przyjęcie takich zasad umożliwia zobiektywizowanie otrzymywanych wyników i ich ścisłe powiązanie z wymaganiami obowiązujących przepisów. Dodatkową zaletą zastosowania tego sposobu oszacowania jest możliwość połączenia szacowania ryzyka zawodowego z jego oceną (ryzyko duże jest równocześnie nieakceptowalne, a ryzyko średnie i małe - akceptowalne).

Należy jednak pamiętać, że reguły podane w tablicy nie uwzględniają ograniczenia ryzyka za pomocą środków ochrony indywidualnej. Jeżeli w warunkach przekroczenia dopuszczalnych stężeń lub natężeń czynników szkodliwych środki takie zostaną zastosowane odpowiednio do występującego zagrożenia, ryzyko zawodowe dla osoby pracującej będzie mniejsze (np. w warunkach narażenia na ponadnormatywny hałas po zastosowaniu odpowiednich ochronników słuchu ryzyko zawodowe zmienia się z dużego na średnie).