Absencja chorobowa

 

Czy czynniki środowiska pracy wpływają na absencję chorobową?

Już w drugiej połowie ubiegłego stulecia uznano absencję chorobową za jeden z podstawowych czynników spadku produktywności organizacji1. Zgodnie z danymi Eurostatu2, w 2007 roku 5,3% pracowników Unii Europejskiej odczuwało dolegliwości zdrowotne związane z pracą, z czego 62% przebywało na zwolnieniu. W Polsce zaś, zgodnie z danymi GUS dolegliwości zdrowotne związane z pracą odczuwa co czwarty pracujący3.

Wyniki badań prowadzonych w CIOP-PIB w latach 2011-2013 wśród 272 pracowników pokazują, że ponad połowa zadeklarowanej przez respondentów nieobecności w pracy została spowodowana dolegliwościami związanymi z pracą (z wyłączeniem absencji wypadkowej).

Z uwagi jednak na złożoność zjawiska jakim jest absencja nie zdołano jednoznacznie wskazać czynników na nią wpływających. Badacze są jednak zgodni, że duży wpływ na absencję pracowników ma rodzaj wykonywanej pracy, materialne i psychospołeczne środowisko pracy oraz satysfakcja z pracy. Czynniki te w różnych okresie z różną siłą mogą wpływać na poziom absencji chorobowej w tym samym przedsiębiorstwie (w zależności chociażby od poziomu bezrobocia w danym regionie oraz polityki kadrowej danego przedsiębiorstwa). Wśród najczęściej wskazywanych przez badaczy czynników środowiska pracy wpływających na absencję chorobowa należy zaliczyć:

  • ręczne przemieszczanie ciężarów;
  • wykonywania powtarzalnych ruchów;
  • utrzymywania niewygodnych i wymuszonych, statycznych pozycji pracy (np. z rękami powyżej poziomu barków lub długotrwałego utrzymywania pozycji stojącej bądź siedzącej);
  • niewłaściwe psychospołeczne środowisko pracy, w tym brak wsparcia społecznego, wysokie wymagania oraz presja czasu.

Czy obecność chorych pracowników w pracy jest pożądana?

Przystępując do zarządzania absencją chorobową należałoby się przyjrzeć nie tylko samemu zjawisku absencji i spróbować zidentyfikować czynniki na nią wpływające, ale również  prezentyzmowi czyli obecności chorych pracowników w pracy. Praktyka pokazuje bowiem, że poziom absencji chorobowej w przedsiębiorstwach spada wraz ze wzrostem stopy bezrobocia, co jest związane z niepewnością pracy w okresie kryzysu i wrastającego bezrobocia4. Ponadto obecność chorych pracowników w pracy wiązana jest z perspektywą otrzymywania przez nich niższych zarobków w przypadku absencji5. Tymczasem obecność chorych w pracy skutkuje obniżoną jakością i produktywnością pracy, a w przypadku chorób zakaźnych  w efekcie końcowym niewątpliwie wpływa na wzrost całkowitej absencji chorobowej w przedsiębiorstwie. Potwierdzają to badania, które pokazują, że straty w postaci obniżonej produktywności pracy związanej z obecnością osób chorych w pracy przewyższają straty w postaci obniżonej produktywności pracy związanej z absencja chorobową. W Stanach Zjednoczonych według różnych badań od 18 do 61% kosztów związanych z choroba pracownika ponoszonych przez pracodawcę wiąże się z obecnością chorego pracownika w pracy6.

W ramach badań prowadzonych w CIOP-PIB blisko 40% respondentów przyznało się, że przyszło do pracy pomimo, że ich stan zdrowia wskazywał na konieczność skorzystania ze zwolnienia lekarskiego (rys. 2). Częściej przyznali się do obecności w pracy, pomimo choroby, pracownicy biurowi (blisko połowa badanych) motywując najczęściej swoją obecność terminowymi pracami lub wewnętrzną motywacją. Natomiast wśród pracowników produkcyjnych 1/3 przyznała się do obecności w pracy pomimo choroby pracy. Najczęstszą przyczyną ich obecności w pracy była presja ze strony pracodawcy oraz obawa przed utratą pracy.  

 

 

Rys. 2. Odsetek badanych pracowników, którzy w ciągu ostatnich 12 miesięcy mimo choroby przyszli do pracy

 

Wśród tej samej grupy badanych pracowników częściej niż co piąty pracownik przyznał, że w ciągu ostatnich 12 miesięcy zaraził się od swoich współpracowników chorobą (np. grypą). Z badań tych wynika, że pracownicy wykonujące prace biurowe znacznie częściej zarażają się chorobą infekcyjną od swoich współpracowników niż pracownicy produkcyjni, co może być naturalna konsekwencją częstszej obecności chorych pracowników biurowych w pracy niż produkcyjnych.

 

Jak uwzględniać absencję chorobową w procesie zarządzania ryzyka zawodowego?

Krok 1.

Rejestruj i analizuj absencję. Aby przekonać się czy problem rzeczywiście występuje należy prowadzić rejestry absencji chorobowej i analizować ich trendy, porównywać wskaźniki częstości i wskaźniki straconego czasu ze wskaźnikami firm działającymi w tej samej branży oraz z danymi historycznymi swojej firmy. Jest to pierwszy krok służący  zidentyfikowaniu tego zjawiska i określenie częstotliwości jego występowania. Postaraj się również rejestrować przypadki prezentyzmu czyli obecności chorych pracowników w pracy. Możesz do tego celu wykorzystać proste listy kontrolne wypełniane przez pracowników jak również opierać się na obserwacji pracowników przez bezpośrednich przełożonych. Nie ma potrzeby rejestrowania każdego złego samopoczucia pracownika, jeżeli nie ma ono zauważalnego wpływu na wykonywaną pracę.

 

Krok 2.

Identyfikuj przyczyny absencji i prezentyzmu: przyjrzyj się czynnikom środowiska pracy, zastanów się czy można znaleźć powiązania między poziomem absencji a liczbą czynników na które są narażeni pracownicy. Pamiętaj, że absencja jest zjawiskiem złożonym i na jej poziom może wpływać kilka czynników. Skorzystaj z list kontrolnych, które ułatwią identyfikację problemu. Pamiętaj, że kobiety w ciąży i osoby cierpiące na przewlekłe choroby mogą częściej przebywać na zwolnieniu lekarskim niż pozostali pracownicy. Formułując ogólne wnioski dla organizacji postaraj się je formułować dla każdej specyficznej grupy pracowników osobno. Zweryfikuj ocenę ryzyka zawodowego dla pracowników, dla których zidentyfikowano problem w postaci absencji.

 

Krok 3.

Zaplanuj i wdrażaj działania, zmierzające do ograniczenia dolegliwości zdrowotnych związanych z warunkami pracy – czasami proste rozwiązania (jak rotacja na stanowisku pracy, dodatkowe szkolenia) mogą podnieść samopoczucie pracowników na stanowisku pracy, a tym samym ograniczyć negatywny wpływ czynników środowiska pracy na zdrowie, a w dalszej kolejności absencję pracowników. Pamiętaj, że zdrowie nie jest stanem braku choroby, ale stanem dobrego samopoczucia.

 

Krok 4.

Przeglądaj okresowo rejestry absencji i prezentyzmu w celu sprawdzenia czy wdrożone działania zapobiegawcze przynoszą spodziewane efekty.

 

 

Rys. 3. Etapy zarządzania ryzykiem zawodowym w celu ograniczenia absencji chorobowej

Dokumenty do pobrania:

Lista kontrolna do zarządzania absencja chorobową związana z warunkami pracy
Jak szacować koszty absencji chorobowej związanej z pracą?
Arkusz do szacowania kosztów absencji chorobowej
Instrukcja do arkusza


1 Harvey, J. and Nicholson, N. (1993) „Incentives and penalties as means of influencing attendance: a study in the UK public sector‟, The International Journal of Human Resource Management, Vol. 4, No. 4, pp. 841 – 858.

2 Eurostat (2010), Health and safety at work in Europe (1999-2007). A statistical portrait.

3 Główny Urząd Statystyczny (2008). Wypadki przy pracy i  problemy zdrowotne związane z pracą.

 

4 Fahr R., Frick B. (2007). On the Inverse Relationship between Unemployment and Absenteeism: Evidence from Natural Experiments and Worker Heterogeneity. IZA Discussion paper no. 3171.

5 Evans, A. and Walters, M. (2002) From Absence to Attendance, 2nd Edtion, London UK, Chartered Institute of Personnel and Development.

6 Goetzel R., Long S., Ozminkowski R., Hawkins K., Wang. S., Lynch W. (2004). Health, Absence, Disability and Presenteeism Costs Estimates of Certain Physical and Mental Health Conditions Affecting U.S. Employers, “Journal of Occupational and Environmental Medicine” vol. 46, no 4, ss. 398-412.