OCENA RYZYKA ZAWODOWEGO NA STANOWISKACH PRACY ZDALNEJ

 

1.   Wstęp

 

Zgodnie z przepisami prawa (Kodeks pracy, art. 226) pracodawca:

• ocenia i dokumentuje ryzyko zawodowe związane z wykonywaną pracą oraz stosuje niezbędne środki profilaktyczne zmniejszające ryzyko;
• informuje pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną pracą, oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami.

Podstawowym celem oceny ryzyka zawodowego jest zapewnienie możliwie najlepszej,
w określonych warunkach, ochrony zdrowia i życia pracowników w pracy. Można to osiągnąć przede wszystkim przez wyeliminowanie zagrożeń związanych z pracą, a jeżeli
jest to niemożliwe, przez odpowiednie ograniczenie ryzyka zawodowego związanego z tymi zagrożeniami.

 

2.   Przygotowanie oceny ryzyka zawodowego na stanowiskach pracy zdalnej

 

W celu skutecznej realizacji obowiązku oceny ryzyka zawodowego na stanowiskach pracy zdalnej zaleca się określenie, w konsultacji z pracownikami i/lub ich przedstawicielami, i udokumentowanie zasad realizacji działań odnoszących się do oceny ryzyka zawodowego na tych stanowiskach.

 

Praca zdalna jest na ogół wykonywana w miejscu zamieszkania pracownika, dlatego działania odnoszące się do oceny ryzyka na stanowisku pracy powinny uwzględniać jego prawo do prywatności. Biorąc to pod uwagę celowe jest, aby informacji potrzebnych do oceny ryzyka zawodowego na stanowisku pracy zdalnej dostarczał sam pracownik, który powinien również uczestniczyć w kolejnych etapach oceny ryzyka zawodowego, współpracując ze specjalistą ds. BHP lub inną osobą, wskazaną przez pracodawcę.

 

W tej sytuacji zadaniem pracodawcy jest zapewnienie osobom wykonującym pracę zdalną:

• szkolenia w zakresie oceny ryzyka zawodowego, w wyniku którego pozyskają one wiedzę niezbędną do identyfikowania zagrożeń na swoich stanowiskach pracy, przewidywania szkodliwych dla zdrowia następstw tych zagrożeń, a także formułowania propozycji działań prowadzących do eliminowania lub ograniczania ryzyka zawodowego;
• narzędzi wspierających ocenę ryzyka zawodowego, takich jak np. listy kontrolne
  do identyfikowania zagrożeń, a także karty oceny ryzyka do dokumentowania wyników oceny;
• niezbędnych konsultacji.

 

3.  Przebieg oceny ryzyka zawodowego na stanowisku pracy zdalnej

Ocena ryzyka zawodowego na każdym stanowisku pracy, w tym pracy zdalnej, może być traktowana jako proces wieloetapowy i przeprowadzana „krok po kroku”. W następstwie oceny ryzyka - jeżeli to potrzebne - powinny zostać podjęte działania korygujące i zapobiegawcze. Przebieg tej oceny pokazano na rys.1.

 

 

Rys. 1. Schemat przebiegu oceny ryzyka zawodowego oraz wynikających z niej działań (źródło: PN-N-18002 Systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Ogólne wytyczne do oceny ryzyka zawodowego.)

 

Przedstawiony na rys. 1 przebieg oceny ryzyka zawodowego jest taki sam w przypadku pracy zdalnej i pracy wykonywanej w siedzibie pracodawcy. Jednak sposób realizacji działań na poszczególnych etapach oceny jest z reguły różny.

Etap I obejmuje zebranie informacji potrzebnych do zidentyfikowania zagrożeń. Konieczność poszanowania prawa do prywatności sprawia, że w większości przypadków, informacje potrzebne do oceny ryzyka zawodowego na stanowisku pracy zdalnej będzie dostarczał sam pracownik. W celu zapewnienia, że informacje te będą odpowiednie i wystarczające do prawidłowej identyfikacji zagrożeń, zaleca się stosowanie na tym etapie list kontrolnych, które pozwolą zidentyfikować zagrożenia i oszacować związane z nimi ryzyko zawodowe. Dodatkowo, pracownik może wykonać dokumentację fotograficzną swojego stanowiska pracy.

Listę kontrolną, którą można wykorzystać do identyfikowania zagrożeń na stanowisku pracy zdalnej pracownika administracyjno – biurowego wykonującego pracę z komputerem przedstawiono w punkcie 4. 

 

Etap II to identyfikacja zagrożeń. Podstawą tej identyfikacji są informacje zebrane przez pracownika i przekazane przedstawicielowi pracodawcy, którym z reguły jest specjalista ds. BHP. Na tym etapie może okazać się konieczne przeprowadzenie wywiadu z pracownikiem w celu pozyskania dodatkowych, bardziej szczegółowych informacji o stosowanych na stanowisku środkach ochrony przez zagrożeniami.   

 

Etap III to oszacowanie ryzyka zawodowego związanego ze zidentyfikowanymi zagrożeniami. Na tym etapie dla każdego zidentyfikowanego zagrożenia określa się:

­          prawdopodobieństwo wystąpienia niekorzystnych dla zdrowia i życia pracownika następstw zagrożenia,

­          ciężkość tych następstw.

Do oszacowania ryzyka zawodowego mogą być wykorzystywane różne metody. Przykładowy sposób oszacowania ryzyka zawodowego w skali trójstopniowej przedstawiono w tabeli 1.

 

Tabela 1. Przykład oszacowania ryzyka zawodowego w skali trójstopniowej
(źródło: PN-N-18002 Systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Ogólne wytyczne do oceny ryzyka zawodowego.)

 

Prawdopodobieństwo	Ciężkość następstw
	Mała	Średnia	Duża
Mało prawdopodobne	małe 1	małe 1	średnie 2
Prawdopodobne	małe 1	średnie 2	duże 3
Wysoce prawdopodobne	średnie 2	duże 3	duże 3

 

Przy oszacowaniu ryzyka zawodowego zgodnie z tabelą 1, ciężkość szkodliwych następstw zagrożenia i prawdopodobieństwo ich wystąpienia można określać następująco:

• do następstw o małej szkodliwości zalicza się te urazy i choroby, które nie powodują długotrwałych dolegliwości i absencji w pracy. Są to czasowe pogorszenia stanu zdrowia takie jak niewielkie stłuczenia i zranienia, podrażnienia oczu, objawy niewielkiego zatrucia, bóle głowy itp.         
• do następstw o średniej szkodliwości zalicza się te urazy i choroby, które powodują niewielkie, ale długotrwałe lub nawracające okresowo dolegliwości i których następstwem są krótkie okresy absencji. Są to np. zranienia, oparzenia II stopnia na niewielkiej powierzchni ciała, alergie skórne, nieskomplikowane złamania, zespoły przeciążeniowe układu mięśniowo-szkieletowego (np. zapalenie ścięgna) itp.
• do następstw o dużej szkodliwości zalicza się te urazy i choroby, które powodują ciężkie i stałe dolegliwości i/lub śmierć. Są to np. oparzenia III stopnia, oparzenia II stopnia dużej powierzchni ciała, amputacje, skomplikowane złamania z następową dysfunkcją, choroby nowotworowe, toksyczne uszkodzenia narządów wewnętrznych i układu nerwowego w wyniku narażenia na czynniki chemiczne, zespół wibracyjny, zawodowe uszkodzenia słuchu, astma, zaćma itp.
• do mało prawdopodobnych zalicza się te następstwa zagrożeń, które nie powinny wystąpić podczas całego okresu aktywności zawodowej pracownika.
• do prawdopodobnych zalicza się te następstwa zagrożeń, które mogą wystąpić nie więcej niż kilkakrotnie podczas okresu aktywności zawodowej pracownika.
• do wysoce prawdopodobnych zalicza się te następstwa zagrożeń, które mogą wystąpić wielokrotnie podczas okresu aktywności zawodowej pracownika. 

W oszacowaniu ryzyka zawodowego mogą również pomóc listy kontrolne, stosowane do identyfikacji zagrożeń, które zawierają pytania dotyczące stosowanych na stanowisku środków ochrony.

Zaleca się, aby ryzyko zawodowe związane ze zidentyfikowanymi zagrożeniami zostało oszacowane przez specjalistę ds. BHP (lub inną osobę, wskazaną przez pracodawcę), w konsultacji z pracownikiem wykonującym pracę zdalną.

 

Etap IV to wyznaczenie dopuszczalności ryzyka związanego ze zidentyfikowanymi zagrożeniami. Podstawą decyzji o dopuszczalności jest oszacowanie ryzyka, dokonane w etapie wcześniejszym. Ryzyko oszacowane jako małe lub średnie uznaje się za dopuszczalne, zaś ryzyko duże za niedopuszczalne. Należy pamiętać, że ryzyko jest duże i nieakceptowalne zawsze wówczas, gdy nie są spełnione wymagania prawa.

Wyniki oceny ryzyka zawodowego mogą stanowić podstawę do zaplanowania i wdrożenia działań skierowanych na jego skuteczniejsze ograniczenie. Ogólne zalecenia dotyczące tych działań (wg PN-N-18002 Systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Ogólne wytyczne do oceny ryzyka zawodowego) podano w tabeli 2.

 

Tabela 2.  Ogólne zasady wyznaczania dopuszczalności ryzyka zawodowego (oszacowanego w skali trójstopniowej) oraz zalecenia dotyczące działań wynikających z oceny tego ryzyka (źródło: PN-N-18002 Systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Ogólne wytyczne do oceny ryzyka zawodowego.)

 

Oszacowanie ryzyka zawodowego	Dopuszczalność ryzyka zawodowego	Niezbędne działania
Duże	niedopuszczalne	Jeżeli ryzyko zawodowe związane z obecnie wykonywaną pracą oceniono na duże, to działania w celu jego zmniejszenia należy podjąć natychmiast (np. przez zastosowanie środków ochronnych). W przypadku pracy planowanej, znane czynniki ryzyka należy usunąć lub ograniczyć przed jej rozpoczęciem.
Średnie	dopuszczalne	Zaleca się zaplanowanie i podjęcie działań, których celem jest zmniejszenie ryzyka zawodowego.
Małe		Konieczne jest zapewnienie, że ryzyko zawodowe pozostaje co najwyżej na tym samym poziomie.

 

W przypadku konieczności prowadzenia dodatkowych działań w celu ograniczenia ryzyka zawodowego zaleca się, aby propozycje tych działań określił pracownik we współpracy ze specjalistą ds. BHP lub inną osobą, wskazaną przez pracodawcę.

 

Jeżeli ryzyko zawodowe na stanowisku pracy zdalnej zostanie ocenione jako niedopuszczalne, a realizacja działań obniżających to ryzyko do poziomu dopuszczalnego jest niemożliwa, praca powinna być wykonywana w siedzibie pracodawcy (o ile ryzyko będzie dopuszczalne).

 

Zgodnie z przepisami prawa ocena ryzyka zawodowego powinna zostać udokumentowana. Do udokumentowania oceny ryzyka zawodowego na stanowisku pracy zdalnej można wykorzystać wzór dokumentu stosowany dla wszystkich stanowisk w zakładzie pracy, który dodatkowo zawierać powinien informację o miejscu wykonywania pracy zdalnej. Dokumenty z wynikami oceny ryzyka zawodowego powinny być zatwierdzone przez przełożonego pracownika.

 

Przykładową kartę oceny ryzyka zawodowego dla pracownika administracyjno – biurowego wykonującego pracę zdalną przedstawiono w punkcie 5.  

 

 

4.  Lista kontrolna do identyfikacji zagrożeń na stanowisku pracy zdalnej przy komputerze

 

Przedstawiona dalej lista kontrolna umożliwia identyfikację wszystkich typowych zagrożeń na stanowisku pracy zdalnej przy komputerze. Zawarte w niej pytania dotyczą wyposażenia stanowiska pracy zdalnej, warunków środowiska tej pracy i jej organizacji, niezbędnych do skutecznego ograniczenia ryzyka zawodowego związanego z tymi zagrożeniami.

 

Lista jest przeznaczona do wypełnienia przez pracownika. Przy oszacowaniu ryzyka zawodowego z wykorzystaniem tej listy można się kierować następującymi, ogólnymi wskazówkami:

• ryzyko zawodowe jest małe, jeżeli zastosowano wszystkie lub niemal wszystkie środki ochrony przed zagrożeniem, co oznacza, że odpowiedziano „tak” na wszystkie lub niemal wszystkie pytania dotyczące tych środków;
• ryzyko zawodowe jest średnie, jeżeli zastosowano tylko część wymienionych w liście środków ochrony przed zagrożeniem, które jednak, w ocenie specjalisty ds. BHP i pracownika, są wystarczające dla skutecznego ograniczenia ryzyka zawodowego;
• ryzyko zawodowe jest duże, jeżeli na stanowisku pracy brak jest większości wymienionych w liście środków ochrony, w tym środków o kluczowym znaczeniu dla skutecznego ograniczenia ryzyka zawodowego.

 

 

5.   Przykładowa karta oceny ryzyka zawodowego na stanowisku pracy pracownika administracyjno - biurowego wykonującego pracę zdalną

 

Ocenę ryzyka zawodowego dla stanowiska pracy zdalnej można udokumentować w sposób przyjęty w przedsiębiorstwie dla wszystkich stanowisk pracy. W dokumencie oceny ryzyka należy dodatkowo podać miejsce (adres) wykonywania pracy zdalnej. W razie potrzeby do ogólnego dokumentu z wynikami oceny można załączyć wypełnione przez pracownika listy kontrolne oraz dokumentację fotograficzną stanowiska pracy zdalnej.

Do dokumentowania oceny ryzyka zawodowego może być wykorzystywana prosta KARTA OCENY RYZYKA ZAWODOWEGO, której wzór wraz z krótkimi objaśnieniami jej stosowania w odniesieniu do pracownika administracyjno – biurowego wykonującego pracę zdalną z wykorzystaniem komputera przedstawiono poniżej.

 

Wypełniając tę kartę należy:

• podać informacje ogólne: nazwę i adres przedsiębiorstwa, miejsce (adres) wykonywania pracy zdalnej, nazwisko/nazwiska osób pracujących na tym stanowisku oraz nazwisko osoby wykonującej ocenę ryzyka zawodowego (pracownika służby BHP
  lub innej osoby wskazanej przez pracodawcę), nazwę i charakterystykę stanowiska pracy, dla którego jest przeprowadzana ocena i datę oceny; 
• w kolumnie 2 wypisać te zagrożenia, które zidentyfikowano na stanowisku pracy;
• w kolumnie 3 zarejestrować, jakie środki ochrony przed zagrożeniami są obecnie wykorzystywane na stanowisku pracy;
• w kolumnie 4 zapisać wynik oszacowania i wyznaczenia dopuszczalności ryzyka zawodowego dla każdego zidentyfikowanego zagrożenia (np. ryzyko średnie/dopuszczalne), z uwzględnieniem istniejących środków ochrony;  
• w kolumnie 5 zarejestrować, jakie środki zostały zaplanowane w celu ograniczenia lub wyeliminowania ryzyka zawodowego związanego z zagrożeniem. 

 

Udokumentowane w karcie wyniki oceny ryzyka zawodowego powinny zostać zatwierdzone przez przełożonego pracownika.