Najczęstsze przyczyny wypadków

 

W razie dojścia do wypadku z udziałem osób pozostających pod opieką szkoły lub placówki należy powiązać przepisy prawa oświatowego z przepisami ogólnymi bhp, dotyczącymi wypadków pracowniczych. Dla osób tworzących zespół powypadkowy, które nie potrafią połączyć we wspólną całość tych przepisów, prawidłowe przeprowadzenie procedury powypadkowej może stanowić duże wyzwanie. Do różnic przy pracy zespołu powypadkowego w stosunku do procedur powypadkowych odnoszących się do zdarzeń w przedsiębiorstwach, zaliczyć możemy m.in.:

• liczbę osób tworzących ten zespół (może liczyć aż 5 członków)
• konieczność zbadania ewentualnej odpowiedzialności nauczyciela sprawującego w momencie wypadku pieczę nad osobą będącą pod opieką szkoły (placówki), [1].
  
  

Osobą odpowiedzialną za stan bezpieczeństwa w szkole bądź placówce jest jednoosobowo dyrektor [4,7]. Jego obowiązkiem jest zapewnienie odpowiednich warunków i organizacji pracy w szkole (placówce) w aspekcie bhp, co z kolei ma zagwarantować bezpieczeństwo osób tam przebywających (szczególnie dzieci i młodzieży). Specyfika pracy powoduje jednak, że dochodzi do sytuacji, w których dyrektorzy nie są w stanie postępować całkowicie zgodnie z przepisami bhp. Przykładem może być rozpoczynająca się lub kończąca przerwa międzylekcyjna - jeżeli nauczyciel prowadzi zajęcia i jest wyznaczony do pełnienia dyżuru, zanim skieruje się do wyznaczonego rejonu dyżurowania, musi wypuścić uczniów z klasy, zamknąć drzwi i dopiero wtedy może udać się na dyżur. Przez ten moment (1-3 minuty) nie ma osoby odpowiedzialnej za opiekę nad uczniami w wyznaczonym miejscu. Sytuacja powtarza się w momencie zakończenia przerwy [1].

Niestety, nawet rygorystyczne przestrzeganie przepisów i zasad bhp, nie zagwarantuje braku wypadków, szczególnie z udziałem uczniów lub przedszkolaków. Dlatego dla osób analizujących te wypadki ważnym elementem są ich przyczyny (tab. 4.).

 

Tabela 4. Przyczyny wypadków osób znajdujących się pod opieką szkół i placówek w roku szkolnym 2010/11-2015/16

	Rok szkolny 2010/11		Rok szkolny 2011/12		Rok szkolny 2012/13		Rok szkolny 2013/14		Rok szkolny 2014/15		Rok szkolny 2015/16
Przyczyna wypadku	liczba wy-pad­ków	% wy-pad-ków	liczba wy-pad­ków	% wy-pad-ków	liczba wy-pad­ków	% wy-pad-ków	liczba wy-pad­ków	% wy-pad-ków	liczba wy-pad­ków	% wy-pad-ków	liczba wy-pad­ków	% wy-pad-ków
Nieuwaga	46913	64,08	47073	63,98	45828	64,12	46051	64,31	45648	64,28	41802	64,07
Inna przyczyna	13105	17,90	13452	18,28	13365	18,70	13426	18,75	13629	19,18	12379	18,97
Uderzenie nieumyślne	11409	15,58	11384	15,47	10704	14,98	10686	14,92	10424	14,67	9827	15,06
Pobicie, umyślne uderzenie	1119	1,53	1085	1,47	1059	1,48	938	1,31	943	1,31	819	1,26
Nieznajo-mość lub nieprze­strzeganie przepisów BHP	273	0,37	230	0,31	203	0,28	221	0,31	176	0,24	143	0,22
Brak lub niedosta-teczny nadzór nad uczniem	143	0,20	116	0,16	84	0,12	72	0,10	54	0,07	53	0,08
Zły stan zdrowia lub niepeł­na zdolność do zajęć	110	0,15	93	0,13	104	0,15	98	0,14	96	0,13	107	0,16
Zły stan techniczny obiektów	46	0,06	44	0,06	47	0,07	41	0,06	35	0,04	20	0,03
Niewłaściwe posługiwanie się maszynami i urządzeniami	22	0,03	42	0,06	20	0,03	27	0,04	22	0,03	27	0,04
Zły stan techniczny wyposażenia, sprzętów	28	0,04	19	0,03	24	0,03	20	0,03	22	0,03	25	0,04
Pozostałe przyczyny*	43	0,06	33	0,05	33	0,04	24	0,03	26	0,02	37	0,06

* Należą do nich: prowadzenie zajęć niezgodne z programem; niewłaściwe zabezpieczenie klatek schodowych i korytarzy; zły stan techniczny maszyn i urządzeń; brak lub zły stan środków ochrony indywidualnej oraz odzieży roboczej; brak lub zły stan środków ochrony indywidualnej oraz odzieży roboczej; niewłaściwe zabezpieczenie maszyn i urządzeń. Źródło: jak w tab. 1.

 

Dwie główne przyczyny wypadków - „nieuwaga" i „inne" - stanowią ponad 83% wszystkich wypadków.

Analizując te dane możemy zauważyć, że „inne przyczyny" stanowią taką samą liczbę wypadków, jak przyczyny z reszty kategorii poza „nieuwagą". Wpływ na to ma z pewnością ograniczenie przyczyn wypadków. Do przeprowadzenia dokładnej analizy wypadków należałoby wskazać więcej powodów tychże zdarzeń. Statystyki SIO wykazują zaledwie 15 możliwych przyczyn wypadków osób znajdujących się pod opieką szkół bądź placówek, co w porównaniu z 78 przyczynami wypadków pracowniczych jest liczbą niewielką [8].

Głównym powodem wypadków osób będących pod opieką szkół i placówek jest „nieuwaga". Wydaje się, że komisje powypadkowe, chcąc zakończyć jak najszybciej swoją pracę, często przerzucają winę na uczniów. Jest to oczywiście tylko teza, częściowo jednak poparta praktyką zawodową autorów artykułu. W zaledwie 10-15% wypadków zespoły powypadkowe, w których uczestniczyli autorzy, stwierdzały jako główną przyczynę zdarzeń nieuwagę uczniów - w danych SIO odsetek ten sięga ponad 60%.

Przez badany okres statystycznie nie doszło do dużych zmian w przyczynach wypadków. Warto zwrócić uwagę, że jedną z nich są „pobicia i umyślne uderzenia", co oznacza, że jeżeli w konsekwencji takich zajść dochodzi do urazu, zespół powypadkowy musi przeprowadzić procedurę powypadkową (w przypadku wypadków pracowniczych w takiej sytuacji z reguły nie kwalifikuje się takich urazów za wypadek przy pracy, bo brak jest czynnika łączącego zdarzenie z wykonywaną pracą. Natomiast jeżeli chodzi o wypadki osób będących pod opieką szkoły czy placówki, podstawą do rozpoczęcia procedury powypadkowej jest samo przebywanie tych osób pod opieką szkoły i powstanie urazu). Dane na ten temat podane w SIO stoją jednak w sprzeczności z danymi Komendy Głównej Policji (tab. 5. - niestety dane wyodrębniające szkoły kończą się na 2012 r.).

 

Tabela 5. Wypadki uczniów spowodowane przestępczością nieletnich
w szkołach podstawowych i gimnazjach w latach 2011 i 2012

Źródło: Oprac. własne na podst. danych Komendy Głównej Policji
http://statystyka.poiicja.pl/st/wybrane-statystyki/przestepczosc-w-szkole/50868,Przestepczosc-w-szkole-i-innych-placowkach-oswiatowych.html

 

Dane SIO podawane są za rok szkolny, dlatego trudno do końca określić różnicę w porównaniu z danymi Policji, ale jest ona znacząca. Można więc mieć pewność, że w odniesieniu do znacznej liczby tych zdarzeń dyrektorzy szkół nie przeprowadzili - procedury powypadkowej. Należy zatem założyć, że również przy niektórych innych zdarzeniach jej się nie przeprowadza, a co za tym idzie, liczba wypadków dzieci i młodzieży w szkołach i placówkach może być znacznie większa niż podawana oficjalnie.

Analizując dane SIO, warto zwrócić uwagę na niewielką odpowiedzialność osób sprawujących opiekę nad dziećmi i młodzieżą za powstałe wypadki. Wpływ na to, zdaniem autorów, mają w dużej mierze zespoły powypadkowe, z reguły składające się z nauczycieli, chroniących w miarę możliwości kolegów (rodzice rzadko składają zastrzeżenia do protokołów powypadkowych, a ewentualne roszczenia w stosunku do szkoły, placówki lub nauczyciela kierują na drogę sądową), tab. 6.

 

Tabela 6. Rodzaj zajęć, w czasie których doszło do wypadku z udziałem osób
znajdujących się pod opieką szkoły bądź placówki*

 

* Tabela nie uwzględnia roku szkolnego 2015/16 - przy opracowaniu danych SIO popełniono błąd i podano zamiast „rodzaju zajęć" ponownie „rodzaj uszkodzenia".
**Zajęcia dodatkowe
***Zajęcia dydaktyczne

Źródło: Oprac. własne na podst.. Wypadki w szkołach i placówkach oświatowych w roku szkolnym 2010/2011 wg SIO stan na 30 września 2011 r.; Wypadki w szkołach i placówkach oświatowych w roku szkolnym 2011/2012-wg stanu na 30 września 2012; Wypadki w szkołach i placówkach w roku szkolnym 2012/2013 - wg stanu na 30 września 2013, Wypadki w szkołach i placówkach w roku szkolnym 2013/2014 wg SIO stan na 30 września 2014 r, Wypadki w szkołach i placówkach w roku szkolnym 2014/2015 wg SIO stan na 30 września 2015 https://cie.men.gov.pl/sio-strona-glowna/dane-statystyczne/uczniowie-dane-statystyczne/

                                                                 

Do większości wypadków osób będących pod opieką szkoły bądź placówki dochodzi w czasie zajęć i czynności, podczas których poszkodowani znajdują się w ruchu - stąd największa ich liczba figuruje przy kategorii „zajęcia wychowania fizycznego", „przerwy międzylekcyjne" i „inne zajęcia" (do nich należą m.in. zajęcia dodatkowe z

wychowania fizycznego). Uczniowie (szczególnie szkół podstawowych) w czasie przerw międzylekcyjnych bardzo często biegają po korytarzach czy na boiskach szkolnych, co stanowi duże zagrożenie, biorąc pod uwagę panujące tam zagęszczenie. Dochodzi do tego trudność w komunikowaniu się wynikająca z panującego hałasu, zwłaszcza w

czasie przerw i zajęć z wychowania fizycznego. Do szczególnie dużego zagrożenia może dojść w momencie dzwonka zaczynającego i kończącego przerwę - wówczas uczniowie starają się jak najszybciej znaleźć w miejscu przez siebie wybranym.

Niebezpieczeństwo potęguje się również z powodu nieobecności w tym czasie nauczycieli na wyznaczonych stanowiskach dyżurowania (odbywa się wówczas ich przemieszczanie związane ze zmianą stanowiska, np. pracownia - boisko). Z tego powodu najgroźniejsze są źródła zagrożeń mechanicznych, które stanowią główne źródło wypadków.

 

W przypadku środowiska szkolnego zagrożenia mechaniczne mogą być spowodowane zwłaszcza przez [9]:

• śliskie, nierówne powierzchnie oraz przeszkody architektoniczne
• niewłaściwie usytuowane elementy wyposażenia szkoły
• ostre, wystające oraz spadające lub wyrzucane przedmioty 
• przemieszczających się innych ludzi, poruszające się urządzenia i transportowane przedmioty
• ruchome elementy maszyn (maszyny w warsztatach szkolnych, a także inne, np. maszyny ogrodnicze).

Należy jednak zastanowić się nad pozostałymi zajęciami („inne zajęcia edukacyjne" i „inne zajęcia"), gdzie wspólnie wypadki stanowią corocznie ponad 18% ogółu. Tak duża ich liczba, prowadzi do pytania - gdzie był i co robił nauczyciel sprawujący opiekę? Liczby te stoją w sprzeczności z danymi podanymi w tab. 4.

 

W analizie nie należy również pominąć wycieczek, w trakcie których dochodzi do blisko 2% wypadków osób znajdujących się pod opieką szkół i placówek [1]. Biorąc pod uwagę, że wycieczki stanowią stosunkowo niewielką część pracy szkół i placówek, liczba wypadków jest znaczna. Głównymi przyczynami są m.in.:

• kolizje drogowe
• niespodziewane zagrożenia, spowodowane np. nieznajomością przez osoby znajdujące się pod opieką szkoły lub placówki terenu, na którym się znajdują
• brak odpowiedniej koncentracji (dekoncentracja uwagi zarówno wśród uczestników, jak i osób sprawujących opiekę nad nimi)
• brak odpowiedniej opieki nad uczestnikami wycieczki (którzy często korzystają z tzw. czasu wolnego - co jest łamaniem przepisów bhp przez opiekunów i kierownika wycieczki).

 

________________________

 

[1]  Przygocki C., Lachowicz L. Wypadki uczniowskie w placówkach oświatowych - praktyczny poradnik, Rozalin 2015

[4]  Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31 grudnia 2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach (Dz.U. z dnia 22 stycznia 2003 r. z zm.)

[7]  Ustawa Kodeks pracy z dnia 26 czerwca 1974 r. (Dz.U. 1974 Nr 24 poz. 141 z zm.)

[8]  Statystyczna Karta Wypadku Z-KW [Załącznik do rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 8 listopada 2010 (Dz.U. Nr 218, poz. 1440)]

[9]  Myrcha K., Dąbrowski M. Narzędzia wspomagające analizę stanu bezpieczeństwa w/szkole (1) „Bezpieczeństwo Pracy. Nauka i Praktyka" 2012,489,6:20-22