Ochrona radiologiczna w rentgenodiagnostyce
Stanowiska pracy
OCHRONA RADIOLOGICZNA W RENTGENODIAGNOSTYCE

 

Bezpieczeństwo w narażeniu na promieniowanie rtg

 

Różnorodność jednostek ochrony zdrowia użytkujących aparat rentgenowski nie powoduje dużych różnic w stosowanych zabezpieczeniach przed promieniowaniem rtg. Działania, których celem jest ograniczenie dawki promieniowania przyjmowanej przez człowieka, podzielono na środki ochrony przed promieniowaniem stosowane przez pracowników oraz dla pacjentów (i ogółu ludności). Do każdego z nich przyporządkowano działania uniwersalne w odniesieniu do każdego typu jednostki ochrony zdrowia.

W tabeli 2. przedstawiono środki ochrony przed promieniowaniem z podziałem na stosowane przez pracownika i pacjenta oraz ogół ludności, a także na techniczne (górna część tabeli) i organizacyjne (dolna część tabeli). Regularne przeprowadzanie testów aparatury rtg przez użytkowników (operatorów aparatów rtg), daje gwarancję, że sprzęt jest w pełni sprawny, a co za tym idzie, emitowana dawka promieniowania pozostanie pod kontrolą. Także szkolenia, w których uczestniczą pracownicy, nie stanowią wyłącznie o bezpieczeństwie personelu, ale zdobyta wiedza praktycznie przekłada się na postępowanie z pacjentem w aspekcie jego ochrony podczas wykonywanego badania rentgenowskiego.

Środków technicznych, służących ochronie człowieka przed napromieniowaniem, jest mniej niż organizacyjnych, mimo że materialne osłony mogą dawać poczucie większego bezpieczeństwa. Jest to jednak mylące, ponieważ wszystkie zabezpieczenia przed promieniowaniem rentgenowskim są równie ważne i skuteczne, np. bez wykonywanych testów eksploatacyjnych nie mamy pewności co do sprawności urządzenia, natomiast bez stosowania fartucha ołowianego rośnie prawdopodobieństwo wystąpienia negatywnych skutków napromieniowania pacjenta.

Należy również pamiętać, że bez zastosowania środków ochrony przed promieniowaniem rentgenowskim pracownia rentgenowska nie uzyska zezwolenia na stosowanie aparatu rtg.

 

Tabela 2. Środki ochrony przed promieniowaniem

Techniczne środki ochrony przed promieniowaniem stosowane przez pracownika

Techniczne środki ochrony przed promieniowaniem stosowane dla pacjenta oraz ogółu ludności

Krótszy czas napromieniowania - wiązka rozproszona

Krótszy czas napromieniowania - wiązka pierwotna

Kolimacja* wiązki, (która jest możliwa wyłącznie w aparacie ogólnodiagnostycznym) - wiązka rozproszona

Kolimacja wiązki (która jest możliwa wyłącznie w aparacie ogólnodiagnostycznym) - wiązka pierwotna

Akustyczna sygnalizacja włączenia źródła oraz akustyczna sygnalizacja wyzwalanej ekspozycji - informuje o poprawnym uruchomieniu aparatu rtg oraz jego prawidło­wym działaniu

Akustyczna sygnalizacja wyzwalanej ekspozycji - informuje o prawidłowym działaniu aparatu rtg

Świetlna sygnalizacja włączenia aparatu rentgenowskiego - informuje o poprawnym uruchomieniu aparatu rtg

Świetlna sygnalizacja włączenia aparatu rentgenowskiego - informuje o zakazie wcho­dzenia do pracowni bez wezwania

Wykonywanie testów:

  1. akceptacyjnych urządzenia rtg (przy montażu aparatu) - pewność co do sprawno­ści aparatu rtg i właściwego montażu
  2. specjalistycznych urządzenia rtg (co 12 miesięcy lub co 24 miesiące w przypadku aparatów do zdjęć wewnątrzustnych) - pewność co do sprawności aparatu rtg i jego właściwej eksploatacji
  3. podstawowych urządzenia rtg (zgodna z wymogami prawa) - pewność co do pra­widłowej pracy aparatu rtg

Wykonywanie testów:

  1. akceptacyjnych urządzenia rtg (przy montażu aparatu) - pewność co do sprawno­ści aparatu rtg
  2. specjalistycznych urządzenia rtg (co 12 miesięcy lub co 24 miesiące w przypadku aparatów do zdjęć wewnątrzustnych) - pewność co do sprawności aparatu rtg i jego bezpiecznego stosowania
  3. podstawowych urządzenia rtg (co miesiąc) - pewność co do sprawności aparatu rtg i jego bezpiecznego stosowania

Stała osłona (np. szkło ochronne z ołowiu, drzwi z blachą ołowianą, parawan z oło­wiem, cegła pełna, barytobeton)

Stosowanie fartuchów ołowianych i osłon

Odpowiednia wielkość pomieszczenia (powierzchnia i wysokość) - zapewnienie odpo­wiedniej odległości zmniejsza przyjętą dawkę rozproszoną

Odpowiednia wentylacja pomieszczenia, w którym znajduje się urządzenie rtg lub w ciemni - powietrze jest cyklicznie oczyszczane

Organizacyjne środki ochrony przed promieniowaniem stosowane przez pracownika

Organizacyjne środki ochrony przed promieniowaniem stosowane dla pacjenta oraz ogółu ludności

Możliwie jak największa odległość od źródła promieniowania - przebywanie w sterowni

Możliwie jak największa odległość od źródła promieniowania - ale niezbędna do wy­konania badania

Kontrolowanie jednostki organizacyjnej przez Wojewódzką Stację Sanitarno-Epidemio­logiczną (WSSE), nie rzadziej niż co 4 lata oraz bieżący nadzór Inspektora Ochrony Radiologicznej (IOR) – pewność co do poprawnie eksploatowanego sprzętu

Kontrolowanie jednostki organizacyjnej przez WSSE, nie rzadziej niż co 4 lata oraz nad­zór IOR (na bieżąco) - pewność co do sprawności aparatu rtg i wykonywania badań zgodnie z przepisami prawnymi

Badanie pracowników zatrudnionych przy promieniowaniu rentgenowskim przez le­karza medycyny pracy, który stwierdza, czy dany pracownik nie ma przeciwwskazań do pracy z promieniowaniem rentgenowskim

Unikanie wykonywania zdjęć kobietom w ciąży, jeśli mogą zostać odłożone na później (po urodzeniu dziecka). Gdy istnieje zagrożenie życia kobiety ciężarnej, przy wykony­waniu zdjęciu rtg stosuje się osłony oraz tak dobiera parametry ekspozycji, aby ograni­czyć otrzymaną dawkę**

Szkolenie pracowników z ochrony radiologicznej przez IOR (raz na rok) - pewność co do posiadanej wiedzy

Szkolenie pracowników z ochrony radiologicznej przez IOR (raz na rok) - pewność sprawowanego nadzoru

Ukończenie przez pracowników szkolenia z ochrony radiologicznej pacjenta i uzyskanie certyfikatu po zdaniu egzaminu (co 5 lat) - pewność poprawnego ułożenia pacjenta i zastosowanie odpowiedniej ochrony

Ukończenie przez pracowników szkolenia z ochrony radiologicznej pacjenta i uzyskanie certyfikatu po zdaniu egzaminu (co 5 lat) - pewność co do poprawnego wykonania badania

Praktyczne użytkowanie instrukcji ochrony radiologicznej - zapewnienie niezbędnych informacji na miejscu

Praktyczne użytkowanie instrukcji ochrony radiologicznej - pewność co do właściwie przeprowadzonego badania rtg

Ulokowanie źródła promieniowania rtg w pomieszczeniu zgodnie z wymaganiami: zapewnienie swobodnego dostępu do pacjenta z co najmniej dwóch stron; odległość ogniska lampy od najbliższej ściany wynosi co najmniej 1,5 m przy pionowym kierunku wiązki promieniowania; wiązka pierwotna nie jest kierowana w stronę sterowni i drzwi (dwóch ostatnich wymagań nie stosuje się w przypadku ambulansów, mammografów, aparatów do zdjęć wewnątrzustnych i do densytometrii kości)

Oznakowanie drzwi znakiem ostrzegawczym - informacja o zakazie wchodzenia do pracowni bez wezwania

Źródło: oprac. własne na podst. [6-10]

* Kolimacja - ustawiony przez operatora aparatu rtg obszar promieniowania.

** Zakaz wykonywania zdjęć rentgenowskich kobietom w ciąży wynika z ograniczenia dawki 1 mSv/rok, jaką może otrzymać płód. Wyjątkiem są sytuacje zagrożenia życia lub zdrowia matki.

 

 

______________________

 

[6]  Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 21 sierpnia 2006 r. w sprawie szczegółowych warunków bezpiecznej pracy z urządzeniami radiologicznymi Dz.U. 2006 Nr 180 poz. 1325

[7]  Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 18 lutego 2011 r. w sprawie warunków bezpiecznego stosowania promieniowania jonizującego dla wszystkich rodzajów ekspozycji medycznej Dz.U. 2013, poz.1015 z późn. zm.

[8]  Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 18 stycznia 2005 r. w sprawie dawek granicznych promieniowania jonizującego Dz.U. 2005 Nr 20, poz. 168

[9]  Ustawa z dnia 29 listopada 2000 r. Prawo atomowe. Dz.U. 2014, poz.1512 z późn. zm.

[10]  Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 27 lipca 2004 r. w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy Dz.U. 2004 Nr 180, poz. 1860