Nowe formy pracy a dobrostan pracowników

Autorka: mgr Zofia Mockałło

Źródło serwisu: broszura pt. "Nowe formy pracy a dobrostan pracowników", CIOP-PIB

Wstęp

Zmiany zachodzące w środowisku pracy, wynikające z transformacji obyczajów i warunków życia, ze wzrostu konkurencyjności, z globalizacji oraz rozwoju technologii i innowacji, wydają się przybierać dziś na sile.

Ewolucja świata pracy oznacza – obok zmian w organizacyjnej strukturze pracy – również nowe formy zatrudnienia, przez co współczesne rozumienie terminu „praca” coraz bardziej odbiega od jej tradycyjnego znaczenia. Obecnie coraz mniej powszechne są silnie hierarchiczne struktury organizacyjne, mniej osób pracuje w dotychczas zwyczajowych godzinach pracy, we współdzielonych przestrzeniach, z wieloletnimi współpracownikami, a coraz większa liczba pracowników w danym miejscu pracy pracuje tylko wirtualnie. Zauważalny jest również wzrost liczby osób pracujących na zasadach tzw. wolnych strzelców, co stwarza poważne zagrożenie pracy prekaryjnością, tj. zaburzeniami pewności i jakości pracy oraz brakiem zabezpieczenia społecznego. Ponadto rośnie grupa osób wykonujących więcej niż jedną pracę, jednocześnie lub na przemian, co jest charakterystyczne dla kariery portfelowej, mozaikowej bądź nieciągłej. Digitalizacja i globalizacja oraz idące za nimi zmiany w świecie pracy będą przybierać na sile. Przyczyniła się do tego również pandemia COVID-19, podczas której odnotowano rozwój pracy platformowej, związanej głównie z usługami dostaw żywności, a także pracy zdalnej. W badaniu World Economic Forum, w którym wzięło udział 12,5 tys. pracowników z 29 krajów, 2/3 respondentów było za utrzymaniem większej elastyczności pracy po zakończeniu pandemii, z czego niemal 1/3 rozważała odejście z pracy, jeśli nie będzie możliwości pracy hybrydowej.

Nowe, bardziej elastyczne formy zatrudnienia i organizacji pracy często traktowane są jako ważny element równoważenia życia zawodowego i prywatnego. Jednocześnie istnieją przesłanki, by sądzić, że z punktu widzenia dobrostanu osób pracujących nowe formy pracy mogą być jednak mniej korzystne dla niż tradycyjne formy zatrudnienia.

Nowe formy pracy

Według Europejskiej Fundacji na rzecz Poprawy Warunków Życia i Pracy (Eurofound), nowe formy pracy charakteryzują się:

1. niekonwencjonalnym miejscem wykonywania pracy (np. pracą w domu),
2. niekonwencjonalnymi godzinami pracy,
3. korzystaniem z technologii ICT (np. z telefonów komórkowych, laptopów, tabletów) ,
4. nietypowymi stosunkami pracy,
5. nietypowym czasem pracy (nieciągłością, sporadycznością),
6. networkingiem wśród osób samozatrudnionych.

Ogólnie rzecz biorąc, takie elastyczne, niekonwencjonalne formy pracy, mogą charakteryzować się zarówno korzystnymi, jak i niekorzystnymi aspektami (rys. 1). Z perspektywy psychospołecznych warunków pracy, pozytywne cechy nowych form pracy to m.in. wysoka elastyczność, autonomia pracownicza, czy możliwość rozwoju. Z drugiej strony, niekorzystne psychospołeczne czynniki pracy dotyczą tu takich aspektów, jak np. wysoka intensywność pracy, długie lub nieprzewidywalne godziny pracy, izolacja, niepewność pracy, zaburzenie równowagi między życiem prywatnym a zawodowym.

Interesującym aspektem jest równowaga między życiem prywatnym a zawodowym, która wymieniana jest zarówno jako czynnik sprzyjający w tego rodzaju pracy (możliwość zachowania tej równowagi), jak i zagrożenie (zaburzenie równowagi). Z jednej strony elastyczne formy pracy umożliwiają zachowanie równowagi poprzez dostosowanie godzin pracy do zobowiązań prywatnych i indywidualnych potrzeb. Z drugiej strony jednak, zwłaszcza w przypadku pracy niskiej jakości, gorzej płatnej, osoby pracujące w nowych formach pracy mogą pracować ponad siły, bez czasu na regenerację czy życie prywatne.

Nowe formy pracy mogą w różny sposób wpływać na dobrostan osób pracujących. Z jednej strony stanowią zagrożenie nadmiernym obciążeniem i stresem zawodowym, z drugiej zaś mogą się wiązać z większym poczuciem autonomii, zaangażowania w pracę czy zadowolenia z pracy. Zależy to od natężenia poszczególnych cech pracy, a także z różnic między poszczególnymi formami pracy.

Choć wiele z nich wiąże się z elastycznością i możliwością samo-dzielnego decydowania o godzinach czy miejscu wykonywania pracy, wiążą się one często również z wysoką niepewnością pracy, niskimi płacami, czy trudnościami z zapewnieniem sobie ergonomii stanowiska pracy. Jedne są bardziej, inne mniej korzystne dla osób pracujących. Uznaje się, że spośród różnych nowych form pracy, najbardziej korzystnymi warunkami pracy charakteryzuje się praca zdalna z wykorzystaniem narzędzi ICT, a wśród najmniej korzystnych znalazły się praca portfelowa (freelancing) oraz praca platformowa. To właśnie te trzy formy pracy były przedmiotem badania realizowanego w CIOP-PIB, poświęconego psychospołecznym warunkom pracy i dobrostanowi pracowników zdalnych, freelancerów oraz pracowników platformowych.

Kolejne części tego materiału poświęcone są poszczególnym formom pracy. Na początku przedstawione są psychospołeczne warunki pracy charakterystyczne dla każdej z tych form, następnie ich wpływ na dobrostan osób pracujących oraz podstawowe porady, co można robić, żeby zachować zdrowie i dobre samopoczucie. Materiał ten skierowany jest zarówno do pracodawców, przełożonych, specjalistów HR i bhp, jak i samych osób pracujących.

Publikacja opracowana i wydana na podstawie wyników V etapu programu wieloletniego „Poprawa bezpieczeństwa i warunków pracy”, finansowanego w zakresie badań naukowych i prac rozwojowych ze środków Narodowego Centrum Badań i Rozwoju. Projekt nr I.PB.06 pt. „Praca 4.0 – nowe formy pracy a dobrostan pracowników”. Koordynator Programu: Centralny Instytut Ochrony Pracy – Państwowy Instytut Badawczy