Za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie pracy ponosi odpowiedzialność pracodawca (Kodeks pracy, art. 207 § 1.)[1]. Jest on zobowiązany chronić zdrowie i życie pracowników przez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki (art. 207 § 2.). W przypadku występowania zagrożeń w środowisku pracy powinien on:

• postarać się zmienić technologię na nie stwarzającą zagrożeń,  a gdy nie można tego zrobić:
• zastosować środki ochrony zbiorowej (np. obudowy, odciągi), a gdy nie można tego zrobić:
• zastosować zmiany organizacyjne, a gdy nie można tego zrobić:
• zapewnić środki ochrony indywidualnej i egzekwować ich stosowanie. 

Pracownik natomiast jest zobowiązany stosować środki ochrony zbiorowej, a także używać przydzielonych środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego zgodnie z ich przeznaczeniem. Związane z tym obowiązki ciążą również na osobie kierującej pracownikami, która jest zobowiązana (art. 212) do dbania o sprawność środków ochrony indywidualnej (i zbiorowej) oraz ich stosowanie zgodnie z przeznaczeniem.

Zatem środki ochrony indywidualnej (zwane dalej ŚOI) powinny być niezbędnym elementem wyposażenia każdego pracownika, którego praca wiąże się z zagrożeniem zdrowia lub życia. Ich stosowanie pozwala go chronić przed zagrożeniami. Pracodawca nie może dopuścić pracownika do pracy bez zapewnienia mu niezbędnego na danym stanowisku wyposażenia w środki ochrony indywidualnej, które powinny być dostarczane nieodpłatnie. Odpowiednie dla określonych stanowisk (i zagrożeń) rodzaje środków ustala pracodawca po konsultacjach ze specjalistami ds. bhp, a także z pracownikami lub ich przedstawicielami. Prawidłowy ich dobór powinien zostać poprzedzony oceną ryzyka zawodowego.

Środki ochrony indywidualnej pod względem konstrukcji oraz ich ogólnego przeznaczenia dzielą się na dziewięć grup[2]:

1. odzież ochronna, m.in. ochraniacze brzucha, klatki piersiowej, barku,
2. środki ochrony kończyn dolnych, m.in. ochraniacze stóp, obuwie ochronne, ochraniacze kolan,
3. środki ochrony kończyn górnych, m.in. ochraniacze łokci, dłoni,
4. środki ochrony głowy, m.in. hełmy,
5. środki ochrony twarzy i oczu, m.in. okulary ochronne,
6. środki ochrony słuchu, m.in. nauszniki, wkładki przeciwhałasowe,
7. środki ochrony układu oddechowego, m.in. maski przeciwpyłowe,
8. środki izolujące cały organizm, m.in. kombinezony gazoszczelne,
9. środki chroniące przed upadkiem z wysokości, m.in. kaski, szelki, liny.

Do środków ochrony indywidualnej zalicza się również[3]:

• zespoły składające się z kilku urządzeń lub rodzajów wyposażenia, które zostały ze sobą połączone w celu ochrony człowieka przed jednym lub wieloma jednocześnie występującymi zagrożeniami,
• urządzenia lub wyposażenie ochronne, połączone z nieochronnym środkiem wyposażenia indywidualnego noszonym lub też trzymanym przez osobę w celu wykonania określonych czynności,
• wymienne składniki środków ochrony indywidualnej, które są istotne dla ich właściwego funkcjonowania, używane wyłącznie do takich środków.

Do środków ochrony indywidualnej nie zalicza się natomiast m.in. środków używanych przez służby mundurowe, wyposażenia stosowanego przez służby ratownicze oraz środków ochronnych stosowanych na podstawie przepisów Prawa o ruchu drogowym[4].

Podstawowym przepisem dotyczącym środków ochrony indywidualnej jest rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 2016/425 w sprawie środków ochrony indywidualnej oraz uchylenia dyrektywy Rady 89/686/EWG, które zostało przyjęte 9 marca 2016 r., weszło w życie dnia 21 kwietnia 2016 r., a jest stosowane od 21 kwietnia 2018 r. (przepisy dotyczące sankcji - od 21 marca 2018 r.).

Rozporządzenie to przewiduje też inne okresy wdrożenia jego poszczególnych postanowień²:

• od 21 października 2016 r. mają zastosowanie przepisy dotyczące notyfikacji jednostek oceniających zgodność ŚOI oraz procedura komitetowa,
• do 21 kwietnia 2019 r. do obrotu mogły być wprowadzane wyroby objęte zakresem stosowania dyrektywy 89/686/EWG, które są zgodne z tą dyrektywą,
• do 21 kwietnia 2023 r. zachowują ważność certyfikaty badania typu UE i decyzje o zatwierdzeniu wydane na podstawie dyrektywy 89/686/EWG, chyba że ich ważność wygasa przed tą datą.

Rozporządzenie określa wymagania w zakresie projektowania i produkcji środków ochrony indywidualnej, a także ustanowienia zasad dotyczących ich swobodnego przepływu w Unii. Jednocześnie wprowadza zmiany w definicjach terminów używanych przez uprzednią dyrektywę, definiując następujące pojęcia[5]:

• dystrybutor - osoba fizyczna lub prawna w łańcuchu dostaw, inna niż producent lub importer, która udostępnia środki ochrony indywidualnej na rynku,
• importer - osoba fizyczna lub prawna, mająca miejsce zamieszkania lub siedzibę w Unii, wprowadzająca do obrotu na rynku unijnym środki ochrony indywidualnej z państwa trzeciego,
• ocena zgodności - proces wykazujący, czy zostały spełnione zasadnicze wymagania dotyczące zdrowia i bezpieczeństwa dotyczące środków ochrony indywidualnej określone w rozporządzeniu,
• oznakowanie CE - oznakowanie, poprzez które producent wskazuje, że środki ochrony indywidualnej spełniają mające zastosowanie wymagania określone w unijnym prawodawstwie harmonizacyjnym przewidującym jego umieszczenie,
• producenta – osoba fizyczna lub prawna, która wytwarza środki ochrony indywidualnej lub która zleca ich projektowanie lub wytworzenie oraz wprowadza je do obrotu pod własna nazwą lub znakiem towarowym,
• środki ochrony indywidualnej - wyroby zaprojektowane i wyprodukowane do noszenia lub trzymania przez osobę w celu ochrony przed jednym lub większą liczbą zagrożeń dla zdrowia lub bezpieczeństwa tej osoby (…),
• udostępnienie środków ochrony indywidualnej na rynku - każde dostarczenie środków ochrony indywidualnej w celu dystrybucji lub użytkowania na rynku w ramach działalności komercyjnej, odpłatnie lub nieodpłatnie,
• wprowadzanie środków ochrony indywidualnej do obrotu - pierwsze udostępnienie środków ochrony indywidualnej na rynku.

Zmiany wprowadzone przez rozporządzenie 2016/425 powinny mieć pozytywny wpływ na rynek środków ochrony indywidualnej. Rozporządzenie pomaga w poprawie bezpieczeństwa tych wyrobów, a także wpływa na zmniejszenie w obrocie liczby wyrobów niezgodnych z wymaganiami UE.