SUPLEMENTY DIETY

Z roku na rok obserwuje się w krajach UE wzrost stosowania różnych suplementów diety (zawierających witaminy C, D, A i E oraz cynk, selen),mających wesprzeć odporność organizmu w walce z infekcją. Tegoroczna pandemia koronawirusa już przyczyniła się do zwiększonej konsumpcji różnych suplementów na całym świecie.

Ocenia się, że wartość europejskiego rynku suplementów diety w 2020 r. wyniesie ponad 7,9 mld euro. Przodują na nim Włosi (1,6 mld euro), Niemcy (967 mln euro), Brytyjczycy (755 mln euro), Francuzi (725 mln euro) i Polacy (407,5 mln euro) [7]. Wiele osób przyjmujących te preparaty nie ma świadomości, że niektóre z nich albo nie mają żadnego wpływu na profilaktykę chorób, albo mogą wręcz powodować poważne konsekwencje zdrowotne (np. w wyniku wchodzenia w interakcje z innymi lekami lub suplementami) [8].

Należy podkreślić, że zasadność suplementacji minerałami i witaminami zarówno osób zdrowych, jak i chorych, jest od wielu lat przedmiotem licznych badań naukowych i klinicznych: oprócz tych wskazujących na korzystne oddziaływanie niektórych suplementów na stan zdrowia, istnieją również takie, które pokazują ich zróżnicowane skutki dla zdrowia. Badania przeprowadzone na 1,5 tys. kobiet i mężczyzn (25-64 lata) w Szwecji pokazały u kobiet zmniejszenie częstości występowania zakażeń górnych dróg oddechowych przy wysokim spożyciu przez nie witaminy C i E. Nie odnotowano za to u nich pozytywnego wpływu cynku i selenu na stan zdrowia. U mężczyzn zaobserwowano natomiast zwiększoną częstość występowania zakażeń układu oddechowego przy średnim spożyciu witaminy E oraz wysokim spożyciu cynku, a suplementacja witaminą C i selenem nie miała wpływu na częstość zakażeń [9]. Przeprowadzone badania wskazują także na biologiczne różnice między kobietami i mężczyznami w metabolizmie składników odżywczych i podatności na choroby układu oddechowego. Odmienne dla kobiet i mężczyzn zapotrzebowanie na witaminy i składniki mineralne może wynikać przede wszystkim z różnych mechanizmów przemiany materii oraz innego trybu życia [9].

W tab. 2. przedstawiono kilka czynników żywieniowych, których wpływ na rozwój i przebieg zakażeń układu oddechowego jest najlepiej udokumentowany, a w artykule opisano szerzej trzy najpowszechniejsze z nich. Jednym z najczęściej kupowanych dziś preparatów, mających zwiększyć odporność w związku z infekcją, są suplementy zawierające cynk (Zn). Minerał ten w ludzkim organizmie spełnia wiele istotnych zadań, m.in. uczestniczy w procesach prawidłowego wzrostu i rozwoju komórek, wpływa na ich metabolizm i aktywność. Jest też zaangażowany w produkcję przeciwciał, różnicowanie, proliferację i normalne funkcjonowanie limfocytów T, a jego niedobór może sprzyjać rozwojowi infekcji. Według WHO poważny niedobór cynku jest rzadkością u większości ludzi, natomiast jego łagodny lub umiarkowany niedobór może być powszechny na całym świecie. Kilka badań sugeruje, że suplementacja cynkiem może zmniejszyć częstość i nasilenie lub skrócić czas istnienia objawów infekcji dróg oddechowych u małych dzieci [11], jeżeli będzie podany w ciągu 24 godzin od wystąpienia pierwszych objawów [12]. Należy jednak podkreślić, że zbyt wysokie dawki cynku mogą osłabiać funkcjonowanie układu odpornościowego [9].

Kolejnym ważnym do prawidłowego funkcjonowania organizmu człowieka minerałem jest selen (Se) - dostarczany z pożywieniem i najlepiej przyswajany z produktów pochodzenia zwierzęcego. Biologicznie aktywny selen występuje w organizmie przeważnie w postaci seleno-aminokwasów (selenocysteina) wchodzących w skład białek enzymatycznych (selenoprotein). Minerał ten uczestniczy w wielu kluczowych procesach biochemicznych, takich jak reakcje redoks (czyli utleniania i redukcji). Antyoksydacyjne działanie Se polega na ochronie przed uszkodzeniem komórek na skutek działania reaktywnych form tlenu i reaktywnego azotu. Suplementacja selenem poprzez aktywację makrofagów może wzmocnić odpowiedź immunologiczną organizmu przeciw zakażeniom bakteryjnym. Natomiast jego niedobór może powodować osłabienie odpowiedzi immunologicznej organizmu na infekcję bakteryjną lub wirusową, poprzez obniżenie aktywności limfocytów, makrofagów i komórek NK, czy też zaburzenia biosyntezy immunoglobulin [13, 14]. Naukowcy podkreślają jednak, że źle dobrana dawka selenu osłabia nasz układ odpornościowy [9, 15]. Suplementacji selenem nie zaleca się także zdrowym i prawidłowo odżywiającym się osobom [14].

Od wielu lat prowadzone są badania nad zastosowaniem witamin (np, C, E, A) w leczeniu i profilaktyce chorób wywołanych przez bakterie i wirusy, Witamina C jest jednym z najważniejszych naturalnych przeciwutleniaczy, który chroni organizm przed szkodliwym działaniem reaktywnych form tlenu. Ponadto wpływa na funkcjonowanie układu immunologicznego. Witamina C w dużym stężeniu występuje w leukocytach, gdzie jest szybko zużywana w czasie infekcji. Promuje ona namnażanie się limfocytów, co prowadzi do zwiększonego wytwarzania przeciwciał, a także odgrywa rolę w produkcji, różnicowaniu i proliferacji limfocytów T (w szczególności cytotoksycznych), [4, 14].

W przeprowadzonej przez Hemila i wsp. metaanalizie wykazano, że długotrwała suplementacja witaminą C w ilości ≥ 200 mg/dobę (zalecana dzienna dawka dla mężczyzn ≥19 r. ż. 90 mg/dobę, a dla kobiet ≥ 19 r. ż. 75 mg/dobę) nie wpływa na częstość infekcji, tylko zmniejsza długość czasu jej trwania oraz stopień nasilenia objawów, Stąd: ciągła suplementacja witaminą C w zdrowej populacji nie ma uzasadnienia, Jednakże w przypadku osób poddanych intensywnemu, krótkotrwałemu wysiłkowi fizycznemu (np. obóz narciarski, przygotowanie do maratonu) suplementacja witaminą C (dawka 250 mg - 1000 mg/ dzień) może zmniejszać częstość występowania infekcji o ok. 50% [16, 17]. Przyjmuje się, że utrzymując urozmaiconą i dobrze zbilansowaną dietę nie musimy dodatkowo brać witaminy C [16, 17].

Rolę takich czynników żywieniowych, jak witaminy D, A, E, polifenole roślinne, żywność probiotyczna oraz aminokwasy w prawidłowym kształtowaniu odporności wrodzonej i nabytej, ze szczególnym uwzględnieniem ich wpływu na przebieg zakażeń układu oddechowego przedstawiono w tab. 2.

Tabela 2. Czynniki żywieniowe wpływające na działanie układu odpornościowego podczas infekcji górnych dróg oddechowych [4, 6, 9-10, 12-13, 16-24]