COVID-19: KONIEC PRACY ZDALNEJ, PONOWNA PRACA W ZAKŁADZIE PRACY

PRZYSTOSOWANIE MIEJSC PRACY I OCHRONA PRACOWNIKÓW

Autorzy: materiał opracowany przez redakcję na podstawie informacji przygotowanych przez Komisję Europejską we współpracy z Europejską Agencją Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy (EU-OSHA). Jego rozbudowana wersja dostępna jest pod adresem https://osha.europa.eu/sites/default/files/publications/documents/ EU_guidance_COVID_19_PL.pdf
Źródło: Bezpieczeństwo Pracy. Nauka i Praktyka, 2020, nr 5, s. 4-7

 

Większość państw członkowskich Unii Europejskiej wdrożyła, w ramach niefarmakologicznych środków zaradczych, tzw. fizyczne środki dystansujące, aby ograniczyć transmisyjność w miejscach pracy nowego koronawirusa SARS-CoV-2, wywołującego chorobę COVID-19. Środki te polegają m.in. na zawieszeniu czynności niezwiązanych z pracą. Charakter i zakres dystansowania różni się w poszczególnych państwach członkowskich UE i sektorach, ale znaczna część pracowników albo musi pracować w domu, albo, jeśli ich praca nie może być wykonywana na odległość, często po prostu pozostaje w domu.

 

Należy jednak oczekiwać, że w perspektywie kolejnych tygodni następować będzie stopniowe „odmrażanie" gospodarek krajowych w UE i wznawianie pracy „na miejscu" (a nie zdalnie). Kiedy? Wtedy, gdy fizyczne środki dystansujące doprowadzą do wystarczającego obniżenia wskaźników transmisji COVID-19.

Prawdopodobnie będzie to realizowane stopniowo, z różną prędkością w różnych krajach, a także w odniesieniu do różnych branż. Niezależnie jednak od tego, w jaki sposób i w jakim stopniu zostaną wznowione normalne czynności zawodowe, jest bardzo prawdopodobne, że przez pewien czas utrzymają się pewne środki mające na celu uniknięcie gwałtownego wzrostu liczby zarażeń (patrz: C0VlD-19: wytyczne dotyczące miejsca pracy [1]). Ponadto możliwe w przyszłości niewykluczone jest ponowne zaostrzanie obostrzeń.

Kryzys związany z epidemią COVID-19 wywiera presję na pracodawców i pracowników, niezależnie od tego, czy musieli oni w bardzo krótkim czasie wdrożyć nowe procedury i praktyki, czy też całkowicie zawiesić swoją pracę i działalność gospodarczą. Trzeba pamiętać, że zasady związane z bezpieczeństwem i zdrowiem w pracy stanowią praktyczne wsparcie w powrocie do miejsca pracy: odpowiednie środki zapobiegawcze mogą zapewnić bezpieczny i zdrowy powrót do pracy po złagodzeniu skutków fizycznego dystansowania, a także przyczynić się do zahamowania rozprzestrzeniania się COVID-19.

Prezentowane niżej wytyczne obejmują ogólne środki, mające na celu pomoc pracodawcom w osiągnięciu odpowiednio bezpiecznego i zdrowego środowiska pracy przy wznowieniu działalności. Należy pamiętać, że informacje zawarte w wytycznych nie obejmują środowiska opieki zdrowotnej, dla którego przygotowano konkretne zalecenia (np. ECDC [2] , WHO [3], CDC [4] ).

 

Aktualizacja oceny ryzyka

 

Podobnie jak w normalnych warunkach pracy, identyfikacja i ocena ryzyka [5]  jest punktem wyjścia dla zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy w sytuacji epidemii COVID-19. Pracodawcy są zobowiązani do zrewidowania swojej oceny ryzyka w przypadku zmiany procesu pracy. Dalej podano kilka przykładów zagadnień związanych z COVlD-19, które należy rozważyć przy dokonywaniu takiej aktualizacji.

 

Ograniczanie prawdopodobieństwa narażenia na COVID-19 w miejscu pracy

 

Wdrożenie bezpiecznych praktyk w celu ograniczenia prawdopodobieństwa narażenia na działanie COVID-19 w miejscu pracy wymaga najpierw przeprowadzenia oceny ryzyka, a następnie wdrożenia hierarchii kontroli [6]. Oznacza to wprowadzenie środków kontroli, przede wszystkim aby wyeliminować ryzyko, a jeżeli nie jest to możliwe, zminimalizować narażenie pracowników. Oto kilka przykładów środków kontroli, jednak nie wszystkie będą miały zastosowanie do wszystkich miejsc lub stanowisk pracy ze względu na ich zróżnicowany charakter.

• Obecnie należy wykonywać tylko niezbędne prace; być może przesunięcie niektórych prac na czas, gdy ryzyko będzie mniejsze. Jeśli to możliwe, należy świadczyć usługi zdalnie (telefonicznie lub przy użyciu wideo), a nie osobiście. Trzeba dopilnować, aby w miejscu pracy obecni byli tylko pracownicy niezbędni do wykonania danych zadań.
• Należy ograniczyć, w miarę możliwości, kontakt pomiędzy pracownikami (np. podczas spotkań lub przerw). Zaleca się odizolowanie pracowników, którzy mogą bezpiecznie wykonywać swoje zadania samodzielnie i którzy nie wymagają specjalistycznego sprzętu lub maszyn, których nie można przenieść z hali fabrycznej: na przykład mogą pracować sami w wolnym pomieszczeniu biurowym, pokoju pracowniczym, stołówce lub sali konferencyjnej.
• Należy, jeśli to możliwe, wyeliminować lub ograniczyć fizyczną in-terakcję z klientami i między nimi, na przykład poprzez zamówienia internetowe lub telefoniczne, bezdotykową dostawę lub kontrolowane wejście (przy jednoczesnym uniknięciu tłoku na zewnątrz) oraz fizyczny dystans zarówno wewnątrz, jak i na zewnątrz obiektu.
• Dostarczając towar, należy go odebrać lub dostarczyć poza terenem obiektu. Należy poinformować kierowców samochodów dostawczych o zasadach utrzymania należytej higieny w kabinie i zapewnić im żel i chusteczki higieniczne. Pracownikom dostarczającym towary należy zezwolić na korzystanie z takich udogodnień, jak toalety, stołówki, przebieralnie i prysznice, z zachowaniem odpowiednich środków ostrożności (np. zezwalając na jednoosobowe sprzątanie i regularne czyszczenie).
• Zaleca się umieszczenie nieprzepuszczalnej bariery pomiędzy pracownikami, zwłaszcza jeśli nie są oni w stanie utrzymać 1,5-metrowej odległości od siebie. Możliwe jest improwizowanie barier, na przykład z folii, ścianek działowych, ruchomych szuflad lub regałów (należy unikać przedmiotów, które nie mają stabilnej konstrukcji, takich jak rośliny doniczkowe lub wózki, i uważać, aby nie stwarzać nowego ryzyka, na przykład potknięcia się lub upadku przedmiotów). Jeśli nie można użyć bariery, należy zapewnić dodatkową przestrzeń pomiędzy pracownikami, na przykład zapewniając im co najmniej dwa puste biurka po obu stronach.
• Jeśli bliski kontakt jest nieunikniony, należy go zachować przez mniej niż 15 minut. Należy ograniczyć kontakt pomiędzy różnymi obszarami firmy na początku i na końcu zmiany. Trzeba ustalić czasy przerw na posiłki, aby zmniejszyć liczbę osób przebywających w stołówce, pokoju dla pracowników czy kuchni. Należy upewnić się, że w łazienkach i szatniach znajduje się w tym samym czasie tylko jeden pracownik. Warto umieścić znak na drzwiach wskazujący, kiedy jedna z toalet jest w użyciu, aby upewnić się, że jednocześnie do pomieszczenia wchodzi tylko jedna osoba.
• Należy dostarczać mydło i wodę lub środek do mycia rąk w dogodnych miejscach i przypominać pracownikom o częstym ich myciu. Trzeba często czyścić pomieszczenia, zwłaszcza lady, klamki drzwi i inne powierzchnie, których ludzie często dotykają i zapewnić dobrą wentylację, jeśli to możliwe. Jeśli stwierdzono ryzyko infekcji, należy zapewnić wszelkie niezbędne środki ochrony indywidualnej, stosując się do dostępnych wskazówek dotyczących używania masek [7] i rękawic [8].
• Należy ułatwiać pracownikom korzystanie z transportu indywidualnego, a nie zbiorowego, na przykład poprzez udostępnienie parkingu samochodowego lub miejsca do bezpiecznego przechowywania rowerów oraz zachęcać ich do chodzenia pieszo do pracy, jeśli to możliwe.
• Zalecane jest wdrożenie polityki elastycznych urlopów i pracy zdalnej w celu ograniczenia obecności w miejscu pracy do sytuacji, gdy jest to konieczne.

 

Wznowienie pracy po okresie izolacji - wskazówki dla pracodawcy

 

Jeżeli miejsce pracy zostało zamknięte na czas określony z powodów związanych z COVID-19, należy przygotować plan wznowienia pracy, uwzględniający zapewnienie bezpieczeństwa i higieny pracy. W swoim planie można uwzględnić następujące kwestie:

• Należy zaktualizować swoją ocenę ryzyka w sposób opisany wcześniej i zapoznać się z dokumentem „COVID-19: wytyczne dotyczące miejsce pracy" [1]
• Przed pełnym wznowieniem pracy i powrotem wszystkich pracowników do zakładu pracy należy dostosować układ miejsca pracy i jej organizację tak, aby ograniczyć transmisję COVID-19. Warto rozważyć wznowienie pracy etapami, co umożliwi przeprowadzenie adaptacji. Trzeba informować pracowników o zmianach i zapewnić im nowe procedury i szkolenia, jeżeli jest to konieczne i wykonalne, przed wznowieniem pracy.
• Należy skontaktować się z pracownikami ochrony zdrowia i specjalistą ds. bhp i omówić z nimi swój plan.
• Trzeba zwrócić szczególną uwagę na pracowników, którzy są narażeni na wysokie ryzyko i być przygotowanym do ochrony osób najbardziej narażonych, w tym starszych i cierpiących na schorzenia przewlekłe [9] (takich jak nadciśnienie tętnicze, choroby płuc lub serca, cukrzycę lub przechodzących leczenie nowotworowe lub inną immunosupresję [10]) oraz pracownice w ciąży [11].
• Warto rozważyć wsparcie dla pracowników, którzy mogą przechodzić przez trudny okres z powodu lęku lub stresu. Może to dotyczyć zarówno kierowników, którzy powinni częściej pytać pracowników o samopoczucie, jak i programu pomocy pracownikom lub usług doradczych. Należy mieć świadomość, że pracownicy mogli przechodzić przez traumatyczne zdarzenia, takie jak poważna choroba lub śmierć krewnego lub przyjaciela, albo doświadczać trudności finansowych czy problemów w relacjach osobistych. Trzeba pamiętać, że w przypadku stosowania środków mających na celu utrzymywanie fizycznego dystansu, problemy te nie tylko są bardziej prawdopodobne, ale dodatkowo nie są dostępne zwykłe mechanizmy radzenia sobie z nimi, takie jak np. dzielenie się problemami z innymi (patrz: Powrót do pracy po zwolnieniu lekarskim z powodu problemów ze zdrowiem psychicznym [12]).
• Pracownicy mogą obawiać się zwiększonego ryzyka zarażenia w miejscu pracy i nie chcieć wracać. Ważne jest, aby zrozumieć ich obawy, udzielić informacji na temat podjętych środków i oferowanego im wsparcia.

 

Radzenie sobie pracodawcy z wysokim wskaźnikiem absencji

 

W zależności od wskaźnika zarażeń w danej okolicy i obowiązujących ograniczeń, wielu pracowników może być nieobecnych z powodu COVID-19. Jeżeli pracownik przebywa w domu w izolacji stanowiącej środek zapobiegawczy, może być w stanie kontynuować pracę zdalną, a jeżeli nie jest to możliwe, pracownik nie będzie pracować przez pewien czas.

Pracownicy, u których potwierdzono COVID-19, będą nieobecni i niezdolni do pracy przez znacznie dłuższy czas, a ci, którzy poważnie zachorują, mogą wymagać dalszego okresu rehabilitacji po wyleczeniu infekcji. Ponadto niektórzy mogą być nieobecni, ponieważ muszą opiekować się krewnym.

• Nieobecność znacznej liczby pracowników, nawet jeśli jest to praca tymczasowa, stanowi obciążenie dla działalności zakładu pracy. Chociaż można oczekiwać, że dostępni pracownicy będą zachowywali się elastycznie, ważne jest, aby nie znaleźli się oni w sytuacji, która zagrażałaby ich zdrowiu lub bezpieczeństwu. Wszelkie dodatkowe obciążenia pracą należy utrzymywać na jak najniższym poziomie i zadbać, aby nie trwało to zbyt długo. Kierownicy liniowi odgrywają ważną rolę w monitorowaniu sytuacji i zapewnianiu, by poszczególni pracownicy nie byli przeciążeni.
• Przy dostosowywaniu pracy do zmniejszonej liczby pracowników, na przykład poprzez wprowadzenie nowych metod i procedur oraz zmianę ról i obowiązków, należy zastanowić się, czy pracownicy potrzebują dodatkowych szkoleń i wsparcia.
• Trzeba przeszkolić pracowników do wykonywania podstawowych zadań, aby miejsce pracy mogło funkcjonować nawet w przypadku nieobecności kluczowych pracowników.
• W przypadku korzystania z usług pracowników tymczasowych ważne jest, aby informować ich o zagrożeniach w miejscu pracy i w razie potrzeby zapewnić im szkolenia.

 

Zarządzanie pracownikami pracującymi zdalnie

 

W ramach działań na rzecz fizycznego dystansu w większości państw UE pracownicy są zachęcani lub zobowiązani do pracy w domu, jeżeli pozwala na to charakter ich obowiązków. Dla większości z nich jest to pierwszy raz, kiedy są „telepracownikami", a ich domowe środowisko pracy jest prawdopodobnie pod wieloma względami nieodpowiednie w porównaniu z miejscem pracy. Zakres, w jakim środowisko domowe może zostać dostosowane do pracy zdalnej, różni się w zależności od sytuacji pracownika oraz czasu i zasobów potrzebnych do jego dostosowania.

Porady na temat zachowania bezpieczeństwa i zdrowia podczas pracy w domu są w dużej mierze skierowane do osób, które regularnie lub długoterminowo pracują na odległość. Oto kilka sugestii mających na celu zminimalizowanie ryzyka w przypadku tych pracowników, którzy nie byli w stanie odpowiednio przygotować swojego miejsca pracy w domu.

• Należy pozwolić pracownikom na czasowe zabranie do domu sprzętu, którego używają w pracy: może to być komputer, monitor, klawiatura, mysz, drukarka, krzesło, podnóżek lub lampa. Trzeba rejestrować, kto zabiera jakie przedmioty, aby uniknąć zamieszania po wznowieniu normalnej pracy.
• Należy przekazać pracownikom zdalnym wskazówki dotyczące przygotowania stanowiska pracy w domu, które w jak największym stopniu będzie zgodne z zasadami ergonomii.
• Należy zachęcać pracowników do robienia regularnych przerw (co 30 minut), aby wstali od biurka, poruszali się i porozciągali.
• Pracownicy zdalni powinni otrzymać wsparcie w zakresie korzystania ze sprzętu i oprogramowania komputerowego. Narzędzia tele- i wideokonferencyjne mogą stać się niezbędne w pracy, ale mogą też być problemem dla pracowników nieprzyzwyczajonych do ich używania.
• Należy zapewnić dobrą komunikację na wszystkich poziomach, w tym także z osobami pracującymi w domu - począwszy od strategicznych informacji przekazywanych przez kierownictwo najwyższego szczebla, aż po obowiązki kierowników działów. Trzeba pamiętać o znaczeniu rutynowych interakcji społecznych pomiędzy współpracownikami. O ile pierwsze z nich można uwzględnić w zaplanowanych spotkaniach online, o tyle pozostałe można realizować poprzez czaty online lub spotkania w ramach „wirtualnej przerwy na kawę".
• Nie wolno lekceważyć ryzyka, że pracownicy poczują się odizolowani i pod presją, co w przypadku braku wsparcia może prowadzić do problemów ze zdrowiem psychicznym. Ważna jest skuteczna komunikacja i wsparcie ze strony kierownika oraz możliwość utrzymywania nieformalnego kontaktu ze współpracownikami.
• Należy pamiętać, że pracownik może mieć partnera, który również pracuje na odległość, lub dzieci, które potrzebują opieki, ponieważ nie uczęszczają do szkoły lub uczestniczą w lekcjach online. Inne osoby mogą sprawować opiekę nad osobami starszymi lub przewlekle chorymi oraz tymi, które znajdują się w odosobnieniu czy kwarantannie. W tych okolicznościach kierownictwo powinno elastycznie podchodzić do godzin pracy i wydajności personelu.

 

Zaangażowanie pracowników w zarządzanie bhp w czasie epidemii

 

Udział pracowników w zarządzaniu bezpieczeństwem i higieną pracy jest zarówno kluczem do sukcesu, jak i obowiązkiem prawnym. Dotyczy to również środków podejmowanych w miejscach pracy w związku z epidemią COVID-19; jest to czas, w którym wiele się dzieje i który charakteryzuje się wysokim poziomem niepewności i niepokoju wśród pracowników i ogółu społeczeństwa.

Ważne jest, aby jak najwcześniej rozpocząć rozmowy z pracownikami i przedstawicielami ds. bhp o planowanych zmianach i o tym, jak te tymczasowe procesy będą realizowane w praktyce. Zaangażowanie pracowników w ocenę ryzyka i opracowywanie rozwiązań jest ważną częścią dobrej praktyki w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy. Specjaliści ds. bhp mają wyjątkową możliwość udzielenia wsparcia w procesie przygotowania środków zapobiegawczych i zapewnienia ich pomyślnego wdrożenia. 

Pracownicy, którzy wracają do pracy po okresie izolacji, która wynikała z indywidualnej decyzji czy też z administracyjnych regulacji, mogą mieć obawy, w szczególności dotyczące ryzyka zarażenia. Obawy te - zwłaszcza jeśli w miejscu pracy nastąpiły zmiany - mogą prowadzić do stresu i problemów ze zdrowiem psychicznym. Oprócz zapewnienia skutecznej komunikacji, jak już wspomniano, należy rozważyć wyznaczenie osoby, z którą pracownicy mogliby porozmawiać lub umożliwić im korzystanie z programów pomocy czy coachingu. Praktyczne porady na temat tego, jak dbać o zdrowie psychiczne i radzić sobie z zagrożeniem COVID-19, dostępne są na stronie organizacji Mental Health Europe [13].

 

Opiekowanie się pracownikami, którzy byli chorzy na COVID-19

 

Według Światowej Organizacji Zdrowia, najczęstszymi objawami COVID-19 [14] są gorączka, zmęczenie i suchy kaszel. Niektóre osoby ulegają zarażeniu, ale nie rozwijają się u nich żadne objawy i nie czują się źle. Większość ludzi (około 80%) wraca do zdrowia po chorobie bez konieczności specjalnego leczenia. Mniej więcej 1 na 6 osób, które zachorowały na COVlD-19, przechodzi chorobę ciężko i ma trudności z oddychaniem. Osoby starsze oraz osoby z chorobami współistniejącymi, takimi jak nadciśnienie, problemy z sercem lub cukrzyca, są bardziej narażone na ciężki przebieg choroby.

Osoby po ciężkim przebiegu choroby mogą wymagać szczególnej uwagi nawet po uzyskaniu świadectwa zdolności do pracy. Istnieją pewne wskazania, że pacjenci z koronawirusem mogą cierpieć z powodu zmniejszonej pojemności płuc po przebytej chorobie. Pracownicy w takiej sytuacji mogą potrzebować dostosowania pracy i potrzebować czasu wolnego, aby poddać się fizjoterapii.

Pracownicy, którzy musieli spędzać czas na intensywnej terapii, mogą stanąć w obliczu szczególnych wyzwań po powrocie do pracy. Są to:

• Osłabienie mięśni. Jest tym poważniejsze, im dłużej ktoś przebywa na intensywnej terapii. Zmniejszona siła mięśni przejawia się również np. w dolegliwościach oddechowych. Innym częstym, choć rzadziej rozpoznawanym zjawiskiem jest zespół zaburzeń po intensywnej terapii (Post Intensive Care Syndrome - PICS). Występuje on u około 30 do 50% osób przebywających na oddziale intensywnej terapii i jest porównywalny z zaburzeniami stresu pourazowego.
• Problemy z pamięcią i koncentracją. Problemy te często pojawiają się dopiero z czasem, nie zawsze jest to rozpoznawane tuż po powrocie do pracy. Objawy widoczne w pracy to kłopoty z pamięcią i koncentracją, trudności w zadowalającym wykonywaniu zadań oraz gorsze umiejętności rozwiązywania problemów. Dlatego ważne jest, aby zwracać uwagę na ten problem, jeśli wiemy, że któryś z pracowników przebywał na intensywnej terapii. Bardzo ważne jest dobre doradztwo, ponieważ niektórym pracownikom trudno jest wrócić do poprzedniego poziomu wydajności.
• Długi czas potrzebny na ponowne podjęcie pracy. Dane pokazują, że u 1/4 do 1/3 osób, które przebywały na intensywnej terapii, niezależnie od ich wieku, mogą wystąpić problemy. Około połowa pacjentów potrzebuje roku na ponowne podjęcie pracy, a nawet 1/3 może nigdy nie wrócić do pracy.
• Lekarze medycyny pracy i pracownicy ochrony zdrowia są w stanie najlepiej doradzić, jak opiekować się pracownikami, którzy byli chorzy, oraz w jaki sposób dostosować ich pracę do nowych warunków. Jeśli pracodawca nie zatrudnia lekarza medycyny pracy, ważne jest, aby podejść do problemów pracowników z wyczuciem oraz poszanowaniem ich prywatności i poufności.

Należy być świadomym ryzyka, że pracownicy, którzy chorowali na COVID-19, mogą być narażeni na stygmatyzację i dyskryminację w środowisku pracy.

 

Źródła informacji

 

Ilość informacji związanych z COVID-19 może być przytłaczająca, co po-woduje problemy z odróżnieniem informacji wiarygodnych i rzetelnych od niejasnych i wprowadzających w błąd. Zawsze należy sprawdzić, czy pierwotne źródło informacji jest wiarygodne. Oficjalne źródła informacji o COVID-19 to między innymi:

• Światowa Organizacja Zdrowia [15]
• Europejskie Centrum ds. Zapobiegania i Kontroli Chorób [16]
• Komisja Europejska [17].

Gdy zalecenia dotyczące dystansu fizycznego będą łagodzone, mogą pojawić się informacje szczegółowe dla poszczególnych branż, społeczności lub grup, które będą często aktualizowane. W poszczególnych krajach ministerstwa zdrowia i ministerstwa pracy będą dysponowały odpowiednimi informacjami i mogą udostępniać linki do bardziej specjalistycznych źródeł.

 

Branże i zawody a zarażenie COVID-19

 

Osoby wykonujące prace, które wiążą się z fizycznym kontaktem z wieloma innymi osobami, są najbardziej narażone na ryzyko zachorowania na COVID-19. Oprócz pracowników służby zdrowia i domów opieki do pracowników o podwyższonym ryzyku zarażenia należą na przykład osoby zajmujące się zaopatrzeniem w żywność i handlem detalicznym, odbieraniem odpadów, pracujące w przedsiębiorstwach użyteczności publicznej, policji i służbach bezpieczeństwa oraz w transporcie publicznym.

W ten sam sposób, w jaki niektóre kraje ograniczyły pracę w niektórych branżach przed innymi - zazwyczaj najpierw zawieszając edukację, czas wolny i rozrywkę, a na końcu przemysł i budownictwo - powrót do pracy po złagodzeniu środków może być podobnie rozłożony, ale w odwrotnej kolejności. Wytyczne dla poszczególnych sektorów związane z COVID-19 są dostępne w kilku krajach, np. w Austrii [18], Danii, Francji, Włoszech i Niemczech [19]  opracowano je w odniesieniu do budownictwa; Francji i Danii - dla dostaw; Francji, Niemczech - handlu (także np. specjalnie dla kasjerów [20]); przygotowano ponadto wytyczne dla przemysłu spożywczego, transportu, utrzymania, rekreacji i rozrywki oraz edukacji. Warto podkreślić, że specjalne opracowania zaadresowano także do konkretnych grup zawodowych, takich jak fryzjerzy, a także takich placówek, jak więzienia, domy opieki, schroniska dla bezdomnych i kościoły.

Przykłady można znaleźć na stronach internetowych instytucji krajowych lub instytutów bezpieczeństwa i higieny pracy [21].

 

Plany i wnioski na przyszłość

Ważne jest, aby w przyszłości sporządzać oraz aktualizować plany awaryjne na wypadek sytuacji kryzysowych, dotyczące wyłączeń i rozruchu. Nawet małe przedsiębiorstwa mogą sporządzić listę kontrolną, która pomoże im przygotować się na wypadek wystąpienia takich zdarzeń w przyszłości.

Przedsiębiorstwa, które po raz pierwszy skorzystały z pracy zdalnej, mogą rozważyć przyjęcie jej jako nowoczesnej, długoterminowej praktyki pracy.

Doświadczenia zdobyte podczas epidemii COVID-19 mogą przyczynić się do opracowania polityki i procedur pracy zdalnej lub do zmiany obowiązujących procedur.

 

BIBLIOGRAFIA

 

[1]   www.ciop.pl/aktualnosci

[2]  https://www.ecdc.europa.eu/en/publications-data/infection-prevention-and-control- and-preparedness-covid-19-healthcare-settings

[3]  https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019/technical-gu- idance/health-workers

[4]  https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/hcp/return-to-work.html7CDC_AA_refVal=https%3A%2F%2Fwww.cdc.gov%2Fcoronavirus%2F2019-ncov%2Fhealthcare- facilities%2Fhcp-return-work.html

[5]  https://oshwiki.eu/wiki/Occupational_safety_and_health_risk_assessment_methodologies

[6]  https://oshwiki.eu/wiki/Hierarchy_of_prevention_and_control_measures

[7]  https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019/advice-for-public/when-and-how-to-use-masks

[8]  https://www.who.int/gpsc/5may/Glove_Use_Information_Leaflet.pdf               

[9]  https://www.ecdc.europa.eu/en/publications-data/leaflet-information-covid-19- people-chronic-diseases

[10]  https://www.ecdc.europa.eu/en/publications-data/leaflet-information-covid-19- people-immunocompromising-condition

[11]  https://www.ecdc.europa.eu/en/publications-data/leaflet-information-covid-19-pregnant-women

[12]  https://oshwiki.eu/wiki/Return_to_Work_after_sick_leave_due_to_mental_health_problems

[13]  https://www.mhe-sme.org/covid-19/

[14]  https://www.who.int/news-room/q-a-detail/q-a-coronaviruses

[15]  https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019

[16]  https://www.ecdc.europa.eu/en/covid-19-pandemic

[17]  https://ec.europa.eu/info/live-work-travel-eu/health/coronavirus-response_en

https://www.ecdc.europa.eu/en/covid-19-pandemic

[18]  https://www.auva.at/cdscontent/?contentid=10007.858247&portal=auvaportal

[19]  https://www.bgbau.de/mitteilung/engpaesse-atemschutzmasken/

[20]  https://publikationen.dguv.de/detail/index/sArticle/3789

[21]  https://oshwiki.eu/wiki/Category:OSH_systems_at_national_level