Identyfikacja

 

Przed rozpoczęciem identyfikacji szkodliwych czynników biologicznych, na które mogą być narażeni pracownicy zatrudnieni na danym stanowisku pracy i ustalaniu zakresu badań identyfikacyjnych, należy wziąć pod uwagę szereg kryteriów, z których niektóre zostały wymienione w dyrektywie 2000/54/WE Unii Europejskiej (http://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/?uri=CELEX:32000L0054) i rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 22 kwietnia 2005 r. (http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20050810716):  

 

   Stopień zagrożenia określony na podstawie wywiadu i wizji lokalnej.

Wywiad, dotyczący narażenia na szkodliwe czynniki biologiczne, powinien być przeprowadzony, przy podejrzeniu występowania tych czynników w określonym zakładzie pracy, według kwestionariusza opracowanego w Instytucie Medycyny Pracy w Łodzi „Informacja o pracach wykonywanych w narażeniu na szkodliwe czynniki biologiczne”, uwzględniającego:

    • charakterystykę zagrożonych stanowisk pracy (rodzaj i przebieg procesów  technologicznych),
    • chronometraż pracy  poszczególnych pracowników
    • liczby narażonych osób (w tym mężczyzn, kobiet, kobiet w ciąży i okresie karmienia, młodocianych)
    • liczbę szkodliwych czynników biologicznych występujących na poszczególnych stanowiskach pracy
    • informacje o celowym/zamierzonym stosowaniu szkodliwych czynników biologicznych
    • rodzaj i średni czas narażenia.

W każdym środowisku pracy, na każdym stanowisku pracy występują szkodliwe czynniki biologiczne charakterystyczne dla danego procesu technologicznego lub konkretnych czynności. 

Identyfikacja szkodliwych czynników biologicznych bez przeprowadzenia badań mikrobiologicznych, nie zawsze jest możliwa. Czynniki te mogą być dokładnie określone np. w zakładzie biotechnologicznym stosującym znane szczepy mikroorganizmów do wytwarzania szczepionek, enzymów i innych produktów, w laboratorium mikrobiologicznym, na oddziałach zakaźnych szpitali. W innych przypadkach, wskazówek na temat możliwości występowania określonych czynników biologicznych mogą dostarczyć dokładne charakterystyki stanowisk pracy, informujące o zanieczyszczeniu pyłami organicznymi, zagrzybieniu ścian, pleśnieniu surowca, temperaturze i wilgotności.

Wytypowanie szkodliwych czynników biologicznych charakterystycznych dla danego środowiska pracy (czynników wiodących), stwarzających zagrożenie dla zdrowia zatrudnionych osób nie jest proste. Dużym ułatwieniem jest przeprowadzenie szczegółowych pomiarów - badań identyfikacyjnych (ilościowych i jakościowych) przy zastosowaniu odpowiednich technik analitycznych.

Na podstawie uzyskanych w wywiadzie informacji podejmujemy decyzje, czy i w jakim zakresie zostaną w danym zakładzie wykonane pomiary stężenia czynników biologicznych.

Badania powinny być z reguły przeprowadzane przy podejrzeniu występowania czynników szczególnie szkodliwych – z trzeciej i czwartej grupy zagrożenia.

 

   Występowanie przypadków chorobowych lub objawów związanych z wykonywaną pracą, których charakter wskazuje, że mogły być wywołane przez czynniki biologiczne.

Wykonanie pomiarów powinno być poprzedzone badaniami lekarskimi, w celu uzyskania wskazówek na temat możliwego czynnika przyczynowego. W wypadku podejrzenia określonej choroby zakaźnej, badania powinny być ukierunkowane na wykrycie określonego czynnika w środowisku pracy i określenia jego stężenia (w powietrzu, w pyle osiadłym, glebie, wodzie, surowcach (biomasa), odpadach, ściekach, wymazach ze ścian i podłóg czy materiale klinicznym pobranym od ludzi lub zwierząt.

W badaniach tych podstawowe znaczenie ma ustalenie źródła zakażenia i dróg rozprzestrzeniania się czynnika zakaźnego na terenie zakładu pracy. Jeżeli u pracowników narażonych na duże stężenia pyłu organicznego występują objawy, wskazujące na możliwość reakcji alergicznej lub toksycznej spowodowanej przez szkodliwe czynniki biologiczne, np.: duszność, kaszel, ucisk w klatce piersiowej, dreszcze, podwyższona temperatura, spadek ciężaru ciała czy pogorszenie samopoczucia, wskazane jest określenie czynników przyczynowych przez wykonanie mikrobiologicznych badań powietrza, a jeżeli to jest niemożliwe – pyłu osiadłego pobranego w sąsiedztwie stanowiska pracy.

 

   Wykrycie w lekarskich badaniach okresowych odchyleń od normy, które mogły być spowodowane działaniem szkodliwych czynników biologicznych w miejscu pracy.

Wykrycie w obrazie radiologicznym rozsianych zmian w dolnych i środkowych polach płucnych, u osób narażonych na wdychanie pyłów organicznych, może świadczyć o obecności w tych pyłach czynników, wywołujących alergiczne zapalenie pęcherzyków płucnych. Obniżenie wskaźników spirometrycznych może wskazywać na obecność w środowisku pracy biologicznych czynników o działaniu alergizującym lub toksycznym.

W takich przypadkach, powinno się wykonać mikrobiologiczne badanie powietrza w celu określenia stężenia i składu gatunkowego bakterii i grzybów pleśniowych oraz stężenia endotoksyny bakteryjnej.

U pracowników służby zdrowia i laboratoriów, narażonych na czynniki zakaźne, należy zwrócić uwagę na odchylenia od normy w badaniach laboratoryjnych krwi i moczu, a także w badaniu radiologicznym klatki piersiowej. W wypadku stwierdzenia u pracowników dużych odsetków dodatnich testów serologicznych lub skórnych z antygenami określonych mikroorganizmów, wywołujących choroby zakaźne lub alergiczne, powinno się wykonać badania odpowiednich elementów środowiska pracy, mające na celu wykrycie tych mikroorganizmów i określenie ich stężenia .

 

   Informacje uzyskane od kompetentnych instytucji, służb i organów przedstawicielskich.

Przy podejmowaniu decyzji o przeprowadzeniu pomiarów szkodliwych czynników biologicznych w zakładach pracy i ich zakresie, przydatne są informacje otrzymane od jednostek administracji państwowej i samorządowej, instytucji naukowych, kierownictwa poszczególnych zakładów pracy, organów Inspekcji Pracy, Inspekcji Sanitarnej, związków zawodowych i innych organizacji społecznych.

 

   Awarie, powodujące masowe skażenie środowiska pracy czynnikami biologicznymi.

Pracodawca, stosownie do artykułu10dyrektywy 2000/54/WE  i paragrafu 11 rozporządzenia Ministra Zdrowia, ma obowiązek przeciwdziałać skutkom awarii, grożącej uwolnieniem się do środowiska pracy niebezpiecznych czynników biologicznych i zachorowaniami wśród pracowników. Sytuacje takie najczęściej występują w laboratoriach i zakładach przemysłu biotechnologicznego w razie pęknięcia pojemnika z hodowlą zakaźnych drobnoustrojów, awarii systemów wentylacyjnych czy wycieku silnej toksyny biologicznej. Po usunięciu skutków awarii i ponownym uszczelnieniu uszkodzonego systemu, pożądany jest pomiar stężenia niebezpiecznego czynnika biologicznego w powietrzu i innych elementach środowiska pracy, w celu upewnienia się, że zostały przywrócone bezpieczne warunki pracy.

 

   Środki ochrony zbiorowej i indywidualnej stosowanych na stanowiskach pracy,

 

   Profilaktyczne środków organizacyjnych,

 

   Dotychczasowe wyniki pomiarów szkodliwych czynników biologicznych w środowisku pracy.