Kwestionariusz PSYCHOSPOŁECZNE WARUNKI PRACY (PWP)

 

Widerszal-Bazyl, M. i Cieślak, R.

 

Kwestionariusz Psychospołeczne Warunki Pracy (PWP) służy do pomiaru stresu związanego z psychospołecznymi właściwościami pracy. Narzędzie umożliwia pomiar trzech zmiennych wyróżnionych w koncepcji stresu w pracy opracowanej przez Roberta Karaska (Karasek, 1979; Karasek i Theorell, 1990). Zmienne te to: wymagania, kontrola i wsparcie społeczne. Najbardziej niekorzystna z punktu widzenia stresu jest sytuacja, w której wysokim wymaganiom towarzyszy niski poziom kontroli i wsparcia społecznego (Rysunek 1).Wiele danych wskazuje, że te trzy właściwości pracy nie tylko w interakcji ze sobą, ale też niezależnie od siebie (efekty proste) są związane ze wskaźnikami zdrowia (patrz prace przeglądowe np. De Jonge i Kompier, 1997; Van der Doef i Maes, 1998).

 

 

 

 

Rysunek 1. Model stresu w pracy opracowany przez Roberta Karaska

 

Kwestionariusz składa się z pięciu skal teoretycznych (porównaj Rysunek 2):

  • skali wymagań (W),
  • skali kontroli (K),
  • skali wsparcia społecznego (WS),
  • skali dobrostanu (D),
  • skali pożądanych zmian (PZ).

Dwie ostatnie skale są adaptacją skal z Occupational Stress Questionnaire (Elo, Leppanen, Lindstrom i Ropponen, 1992).

W oparciu o analizę czynnikową zidentyfikowano: trzy czynniki dotyczące wymagań: (1) wymagania intelektualne, (2) wymagania psychofizyczne i wynikające z odpowiedzialności za bezpieczeństwo, (3)wymagania wynikające z konfliktu roli i przeciążenia. W obrębie skali mierzącej kontrolę wyodrębniono dwa czynniki: (1) kontrolę behawioralną, (2) kontrolę poznawczą. W skali do oceny wsparcia społecznego wyłoniono dwa czynniki: (1) wsparcie od przełożonych, (2) wsparcie od współpracowników. W skali dobrostanu zidentyfikowano dwa czynniki: (1) samopoczucie fizyczne, (2) samopoczucie psychiczne. W skali dotyczącej potrzeby zmian wyodrębniono jeden czynnik. W ten sposób oprócz skal teoretycznych wyłonione zostały także skale empiryczne, dostarczające bardziej szczegółowej informacji (Rysunek 3).

 

 

Rysunek 2. Model kwestionariusza PWP – skale teoretyczne

 

 

Rysunek 3. Skale teoretyczne i empiryczne kwestionariusza PWP

 

W Tabeli 1 zaprezentowano wyniki dotyczące rzetelności (alfa Cronbacha) skal teoretycznych i empirycznych, a także dane dotyczące rzetelności typu test-retest. Uzyskane wyniki wskazują na wysoką spójność wewnętrzną wszystkich pięciu skal teoretycznych (a od 0,82 do 0,94 zależnie od skali) oraz nieco niższą spójność skal empirycznych: na dziewięć skal tego typu tylko w jednym przypadku a jest niższe od wartości 0,70 (skala W3, a = 0,62). Wynikać to może z faktu, że ta właśnie skala składa się z mniejszej liczby pytań niż inne skale empiryczne.

 

Tabela: Wskaźniki rzetelności skal teoretycznych i empirycznych

Skala

Liczba pytań

a Cronbacha

r Pearsona

test-retest

Skala

Liczba pytań

a Cronbacha

r Pearsona

test-retest

W

24

,82

,76***

K1

10

,81

,68***

K

19

,84

,66***

K2

9

,73

,55***

WS

16

,94

,68***

WS1

8

,93

,73***

D

22

,90

,72***

WS2

8

,92

,60***

PZ

20

,92

,73***

D1

11

,86

,68***

W1

9

,82

,75***

D2

11

,83

,70***

W2

9

,75

,75***

PZ1

19

,92

,73***

W3

6

,62

,61***

 

 

 

 

*** p < 0,001

Skale teoretyczne: W – skala wymagań, K – skala kontroli, WS – skala wsparcia społecznego, D – dobrostan, PZ – potrzeba zmian.

Skale empiryczne: W1 – wymagania intelektualne, W2 – wymagania psychofizyczne i wynikające  z odpowiedzialności za bezpieczeństwo, W3 – wymagania wynikające z konfliktowości roli i przeciążenia, K1 – kontrola behawioralna, K2 – kontrola poznawcza, WS1 – wsparcie od przełożonych, WS2 – wsparcie od współpracowników, D1 – samopoczucie fizyczne, D2 – samopoczucie psychiczne; PZ1 – potrzeba zmian.

 

Trafność kwestionariusza sprawdzono na dwa sposoby. Analizując różnice między grupowe (por. Brzeziński, 1996) oraz wewnętrzną strukturę kwestionariusza.

Uznano, że jeśli kwestionariusz jest trafny, to średnie wyniki w poszczególnych skalach (teoretycznych i empirycznych) powinny istotnie różnić się w środowiskach o odmiennej aktywności zawodowej. Porównano zatem średnie wyniki trzech grup zawodowych reprezentujących: 1) wysoko kwalifikowane prace związane z finansami (specjaliści ds. bankowości i ubezpieczeń), 2) pomocnicze prace medyczne (średni personel medyczny), 3) prace fizyczne (robotnicy budowlani). Wyniki potwierdziły, że tak rozumianą trafność kwestionariusza (Widerszal – Bazyl i Cieślak, 2000).

Model relacji między zmiennymi mierzonymi w PWP potwierdzał założenia teoretyczne i w ten sposób świadczył pozytywnie o trafności kwestionariusza. Zbudowano i zweryfikowano dwa modele – jeden uwzględniał relacje między skalami teoretycznymi a drugi miedzy skalami empirycznymi. Oba modele - weryfikowane przy pomocy metody modelowania strukturalnego - charakteryzowały się bardzo dobrymi wskaźnikami dopasowania (Cieślak i Widerszal-Bazyl, 2000).

Kwestionariusz zaopatrzony jest w normy opracowane dla 8 grup zawodowych (Rysunek 4).

 

 

Rysunek 4. Grupy normalizacyjne kwestionariusza PWP