Słowniczek

 

SŁOWNICZEK


Elektryczność statyczna (ES): zespół zjawisk związanych z powstawaniem niezrównoważonego ładunku elektrycznego na materiałach/obiektach o małej przewodności elektrycznej lub obiektach przewodzących odizolowanych od ziemi. W praktyce jest to termin obejmujący zespół zjawisk powstawania, gromadzenia i zaniku nadmiarowego ładunku elektrycznego Q oraz ich praktycznych zastosowań lub związanych z tymi zjawiskami zagrożeń.

Ładunek elektrostatyczny: niezrównoważony ładunek elektryczny w spoczynku. Miarą ładunku elektrycznego jest 1 C (kulomb), odpowiadający sumie 6,24*1018 ładunków elementarnych (ładunek elementarny – ładunek elektronu 1e = -1,602*10-19 C). W praktyce używa się jednostek mniejszych: 1 nC = 10-9 C i  1 μC = 10-6 C. Ładunki ES powstają na powierzchni obiektów dielektrycznych, półprzewodnikowych i przewodzących, stałych i ciekłych. W cieczach, w warunkach mieszania, ładunki mogą być przenoszone w głąb objętości, w obiektach rozdrobnionych (chmura pyłu lub pył osadzony, mgła) ładunek jest gromadzony na powierzchniach poszczególnych ziaren lub kropli, a w skali makroskopowej przyjmowany jako ładunek objętościowy chmury lub osadzonej pryzmy. Ładunek zgromadzony na powierzchni obiektów zwartych (ciekłych, stałych), jest ilościowo charakteryzowany przez powierzchniową gęstością ładunku α, której jednostką jest C/m2.

Pole elektrostatyczne: pole elektryczne wytworzone w przestrzeni/materiale w otoczeniu ładunków ES, działające z określoną siłą na znajdujące się w jego zasięgu ładunki elektryczne. W polu ES jest zgromadzona energia o gęstości wyrażonej zależnościami (12 i 13). Jego miarą jest natężenie pola elektrostatycznego E, a jednostką V/m. W praktyce wygodniej jest stosować jednostki większe: kV/m lub MV/m.

Przenikalność elektryczna ε: stała materiałowa wyrażająca zdolność dielektryka znajdującego się w polu elektrycznym E do magazynowania energii pola. Jednostką jest F/m. Przenikalność elektryczna powietrza i próżni wynosi ε0 8,85 10-12 F/m. W odniesieniu do ośrodków materialnych charakteryzowana jest przenikalnością względną εr (stosunek przenikalności materiału do przenikalności próżni - εr = ε/ε0). Dla tworzyw sztucznych εr jest rzędu kilku, dla cieczy od kilkunastu do kilkudziesięciu, a dla metali jest tak duża, że przyjmuje się ją w praktyce jako nieskończoną.

Pojemność elektryczna C: zdolność układu wzajemnie odizolowanych obiektów przewodzących do gromadzenia ładunku Q, a w otaczającym je polu ES – energii W. Jednostką pojemności jest F.
W praktyce stosowane są podwielokrotności: 1 pF (10-12F), 1 nF (10-9 F) oraz 1 μF = 10-6 F. Istnieje ścisła zależność między ładunkiem, pojemnością i napięciem ES układu dwóch obiektów przewodzących:

Q = C U


Naładowanie elektrostatyczne: stan materiału lub obiektu spowodowany wytworzonym na nim ładunkiem ES (używa się też terminu – naelektryzowanie).

Czas całkowitego wyładowania tw: czas całkowitego zaniku ładunku na skutek wyładowania elektryczności statycznej; czas, po którym następuje zanik naładowania elektrostatycznego.

Czas połowicznego zaniku, t50: czas, po jakim wskazywane natężenie pola, ładunek itp. maleją do połowy wartości początkowej (maksymalnej).

Rezystywność, rezystywność skrośna (oporność właściwa, rezystywność objętościowa), ρv: zdolność materiału do ograniczania natężenia przepływu prądu elektrycznego. Liczbowo równa jest stosunkowi napięcia stałego przyłożonego do dwóch elektrod umieszczonych po przeciwległych stronach próbki do wartości natężenia prądu płynącego na skroś próbki, miedzy elektrodami, z wyłączeniem składowej tego prądu płynącej po powierzchni próbki, i odniesionemu do powierzchni elektrody (pola przekroju poprzecznego próbki) i odległości między elektrodami (długości próbki). Jednostką jest Ωm. Stosowana jest też podwielokrotność Ωcm (1 Ωm = 100 Ωcm). Równie często (np. w przypadku cieczy dielektrycznych) stosuje się konduktywność skrośną (przewodność) γv. Jej jednostką jest S/m. Stosuje się też często podwielokrotność pS/m (1 pS/m = 10-12 S/m).

Rezystywność/oporność powierzchniowa, ρS: zdolność materiału do ograniczania przepływu prądu elektrycznego po jego powierzchni, która zależy od rodzaju materiału oraz struktury i czystości jego powierzchni. Liczbowo jest równa stosunkowi napięcia stałego przyłożonego do elektrod stykających się z tą samą powierzchnią materiału do wartości natężenia prądu płynącego po powierzchni miedzy tymi elektrodami, z wyłączeniem składowej prądu płynącej skroś materiału, odniesionemu do odległości miedzy elektrodami i długości elektrod. Jednostką jest Ω (dawniej Ω/kwadrat).

Rezystancja powierzchniowa (opór powierzchniowy) Rs: wyrażona w Ω rezystancja mierzona między elektrodami dotykającymi tej samej powierzchni badanego materiału.

Rezystancja skrośna (opór skrośny) Rv: wyrażona w Ω rezystancja mierzona między elektrodami umieszczonymi na przeciwnych powierzchniach badanego materiału.

Rezystancja (opór) upływu Ru: wyrażona w Ω całkowita rezystancja mierzona między elektrodą stykającą się z powierzchnią badanego obiektu/materiału i uziemieniem (ziemią, magistralą uziemiającą).

Stopień naładowania, stopień naelektryzowania: miara liczbowa naładowania ES obiektu/materiału.

Szereg elektrostatyczny (tryboelektryczny, Cohena): uporządkowanie materiałów pod względem biegunowości i wielkości ładunku wytwarzanego przy ich pocieraniu. Zazwyczaj materiał o mniejszej wartości ε ładuje się ujemnie w stosunku do materiału o większej wartości ε. Umożliwia on dobór materiałów zmniejszający ryzyko wyładowania ES. Zanieczyszczenia i wilgoć mogą zmieniać pozycję materiału w szeregu.

Obiekt przewodzący odizolowany od ziemi: obiekt z materiału przewodzącego, którego wartość rezystancji upływu jest większa od 106 Ω.

Przewodnik: obiekt/materiał przewodzący.

Prąd ładowania: prąd elektryczny charakteryzujący szybkość dopływu ładunku ES do elektryzowanego obiektu lub materiału.

Prąd wyładowania: prąd elektryczny charakteryzujący szybkość odpływu ładunku ES z naelektryzowanego obiektu lub materiału

Wyładowanie elektryczności statycznej: zanik naładowania ES materiału lub obiektu na skutek odpływu, samoistnego lub wymuszonego, depolaryzacji, odprowadzenia albo zneutralizowania ładunkiem o przeciwnej polaryzacji.
Wyładowanie elektrostatyczne: wyładowanie elektryczności statycznej przez wyładowanie kontaktowe albo wyładowanie elektryczne w dielektryku (tu najistotniejszy jest dielektryk powietrzny).

Wyładowanie elektryczne w gazie (powietrzu): przepływ w gazie/powietrzu prądu elektrycznego, którego nośnikami są elektrony i jony. Cechą wyładowania ES jest ograniczona ilość energii zgromadzonej w polu ES, limitująca czas trwania wyładowania. Może się ono rozwinąć, gdy lokalnie natężenie pola elektrycznego przekroczy wartość ok. 3 MV/m, tzn. wartość graniczną rozpoczęcia jonizacji powietrza.

Wyładowanie kontaktowe: polega na zaniku ładunku nadmiarowego przy zetknięciu naelektryzowanego obiektu przewodzącego z innym obiektem przewodzącym (uziemionym lub o odpowiednio dużej pojemności elektrycznej).

Energia wyładowania elektryczności statycznej Ww: całkowita ilość ubytku energii naładowania ES danego układu, w wyniku wyładowania elektryczności statycznej. Jednostką jest J, częściej stosuje się jej podwielokrotność 1 mJ = 0,001 J.

Zdolność do elektryzacji: zdolność materiału/obiektu do osiągania i zachowania w określonym czasie stanu naładowania elektrostatycznego.

Atmosfera wybuchowa: mieszanina substancji palnych w postaci gazów, par, mgieł lub pyłów z powietrzem w warunkach atmosferycznych, w której po zapaleniu proces spalania rozprzestrzenia się na całą niespaloną mieszaninę. Wyróżnia się pyłową atmosferę wybuchową, w której substancją palną jest mieszanina łatwopalnego pyłu lub włókien z powietrzem, oraz gazową atmosferę wybuchową, w której substancją palną jest palny gaz lub pary.

Substancja palna: substancja w postaci gazu, pary, cieczy, ciała stałego lub ich mieszaniny, zdolna wchodzić w reakcje egzotermiczną z powietrzem po zapaleniu.

Gaz palny: gaz lub para, które po wymieszaniu w pewnych proporcjach z powietrzem tworzą gazową atmosferę wybuchową.

Ciecz palna: ciecz zdolna do wytworzenia pary palnej w dowolnych przewidywalnych warunkach pracy.

Materiał palny: materiał, który jest palny sam w sobie lub jest zdolny do wytwarzania gazu palnego, pary palnej lub mgły palnej.

Mgła palna: kropelki cieczy palnej rozpylone w powietrzu w taki sposób, że tworzy się atmosfera wybuchowa.

Temperatura zapłonu: minimalna temperatura, przy której w określonych warunkach badania z cieczy wydziela się palny gaz lub para w ilości wystarczającej do natychmiastowego zapłonu z zastosowaniem efektywnego źródła zapłonu.

Źródło zapłonu: jakiekolwiek źródło z energią dostateczną do zainicjowania palenia.

Przestrzeń zagrożona wybuchem: przestrzeń, w której zależnie od warunków lokalnych i ruchowych może wystąpić atmosfera wybuchowa.

Maksymalna energia skuteczna: największa energia skuteczna charakterystyczna dla określonej kategorii źródeł zapłonu (np. wyładowań snopiastych).

Kryteria oceny zagrożeń związanych z występowaniem ES: wskaźniki określające warunki krytyczne, w których może wystąpić stan zagrożenia.

Stopień zagrożenia α: wskaźnik wyrażający stosunek maksymalnej wartości zmierzonej lub wyznaczonej w danych warunkach Nmax do odpowiedniej wartości krytycznej Nk  max, której przekroczenie jest warunkiem wystąpienia zagrożenia.

Uziemienie antyelektrostatyczne: uziemienie wszelkich przewodzących obiektów i elementów urządzeń w celu uniemożliwienia gromadzenia się na nich ładunku elektrostatycznego. W niektórych przypadkach (np. w przemyśle elektronicznym) wystarcza sprowadzenie potencjału elektrycznego wszystkich obiektów przewodzących do jednej wartości, jednak uziemienie jest najpewniejszą i wymaganą w przepisach metodą.

Preparat anty(elektro)statyczny; antyelektrostatyk: związek chemiczny lub mieszanina związków, których dodanie do materiału nieprzewodzącego lub naniesienie na powierzchnię takiego materiału powoduje w określonych warunkach zanik lub zmniejszenie jego elektryzowania (się).

Antystatyzacja; preparacja anty(elektrostatyczna): wprowadzenie preparatu antyelektrostatycznego jako domieszki do danego materiału lub naniesienie na powierzchnię materiału.

Eliminator ładunku elektrostatycznego; neutralizator ładunku elektrostatycznego: urządzenie służące do likwidacji ładunku ES metodami kontaktowymi lub bezkontaktowymi.

Relaksator: urządzenie służące do przedłużonego przechowywania cieczy lub materiału sypkiego bądź do znacznego zwolnienia ich przepływu poprzez lokalne zwiększenie pojemności rurociągu, celem umożliwienia odpływu ładunku ES.

Odzież antyelektrostatyczna: odzież robocza, której noszenie uniemożliwia niebezpieczne naelektryzowanie odzieży oraz ciała człowieka.

Wyrób antyelektrostatyczny: urządzenie lub przedmiot wykonane z materiałów, które w warunkach eksploatacji nie elektryzują się lub elektryzują w stopniu dopuszczalnym.

Zdolność zapłonowa wyładowania elektryczności statycznej: zdolność wyładowania do wywołania zapłonu lub zainicjowania wybuchu substancji albo mieszaniny palnej lub wybuchowej. Wyrażana jest w procentach jako prawdopodobieństwo zapłonu przy określonej liczbie wyładowań.