Opracowanie wytycznych doboru obuwia ochronnego stosowanego przez pracowników starszych w celu ograniczania ryzyka upadku w wyniku poślizgnięcia

Kierownik projektu: dr inż. Emilia Irzmańska

Streszczenie projektu:

Celem ogólnym zadania było ograniczenie ryzyka upadku u pracowników starszych poprzez upowszechnienie wiedzy o zasadach prawidłowego doboru obuwia ochronnego.

W ramach 1. etapu opracowano metodykę badawczą i przeprowadzono badania pilotażowe z wykorzystaniem maty sensorycznej (rejestracja rozkładu siły nacisku) oraz analizy ruchu (kąty zgięcia stawu kolanowego i biodrowego) w testach funkcjonalnych (chód na bieżni, wchodzenie po schodach i drabinie, chód w pozycji pochylonej). W badaniach uczestniczyło 10 mężczyzn (starszych i młodszych). Badania przeprowadzono dla obuwia ochronnego oraz dla wariantu na boso i w obuwiu sportowym (pomiary referencyjne). Podczas badań wyznaczano następujące parametry: powierzchnia kontaktu stopy, średnia siła nacisku stopy w chwili kontaktu oraz kąty zgięcia w stawie kolanowym i biodrowym. W celu scharakteryzowania komfortu użytkowania obuwia referencyjnego i ochronnego wykonano badania obuwia (współczynnik poślizgu podeszwy, mikroklimat) oraz ankietowe (kwestionariusz dotyczący wygody użytkowania). Pilotażowe badania umożliwiły sformułowanie wniosku, że konstrukcja obuwia ochronnego powoduje zmianę sposobu chodzenia u pracowników starszych. Nacisk i powierzchnia kontaktu stóp z podłożem są różne statystycznie dla obuwia referencyjnego i ochronnego, z uwzględnieniem grupy wiekowej. Waga oraz konstrukcja obuwia ochronnego (w odniesieniu do pomiarów referencyjnych na boso i obuwiu sportowym) modyfikuje sposób chodzenia, co uzasadniają wyższe wartości średniego kąta w stawie biodrowym u osób starszych w porównaniu do młodszych. Potwierdzają to również wyniki badań ankietowych, według których obuwie w porównaniu do referencyjnego zostało ocenione przez uczestników jako niewygodne pomimo spełnienia wymagań w zakresie współczynnika poślizgu i komfortu użytkowania.

Pilotażowe badania umożliwiły zweryfikowanie metodyki badawczej. Ustalono, że w kolejnym etapie zadania należy wprowadzić modyfikacje w zakresie: zwiększenia wieku oraz liczebności (55–65 lat; 20 osób); grupy zawodowej (nadzór na budowie, rolnicy); uwzględnienia w metodyce testów geriatrycznych i badań stabilności posturalnej na platformie balansowej.

Zadanie 3.Z.20. Elementy konstrukcyjne obuwia przyczyniające się do zmniejszenia ryzyka związanego z upadkiem pracowników starszych

W ramach 2. etapu przeprowadzono badania z udziałem 40 mężczyzn (20 osób: 20–30 lat oraz 20 osób: 55–65 lat) czynnych zawodowo (młodsza grupa: strażacy, kierowcy, rolnicy; starsza: rolnicy i pracownicy ochrony). Wytypowano dwa rodzaje obuwia ochronnego różniącego się konstrukcją – z niską cholewką (model A) oraz trzewik (model B). Uwzględniono 3 warianty – na boso (referencyjny) oraz w obuwiu ochronnym (właściwy). Metodyka obejmowała: badanie równowagi na platformie dynamometrycznej (test statyczny/dynamiczny), badanie chodu (pomiary wartości kątów w głównych stawach kończyn dolnych w dwóch testach funkcjonalnych), badania ankietowe (kwestionariusz), badanie ryzyka upadku (test geriatryczny Tinetti), badanie z wykorzystaniem skanera 3d (pomiar dopasowania obuwia do stopy), ocenę właściwości higienicznych obuwia ochronnego (absorpcja pary wodnej, współczynnik pary wodnej, przepuszczalność pary wodnej, T/RH wewnątrz obuwia), ocenę właściwości mechanicznych (odporność na poślizg, zdolność do amortyzacji uderzeń, urzeźbienie podeszwy, grubość wierzchu i podeszwy, wysokość wierzchu, absorpcja energii w pięcie).

Dla wyników przeprowadzono analizę statystyczną. Badanie równowagi na platformie dynamometrycznej – test statyczny wskazało na mniejszą stabilność osób starszych i tendencję do wychyleń przód – tył; test dynamiczny wskazał, że najmniejszą liczbę wychyleń uzyskano w grupie starszej dla obuwia posiadającego usztywnienie wokół stawu skokowo-goleniowego. W przypadku badania chodu u młodszych i starszych uczestników otrzymano porównywalne wyniki bez różnicowania pod względem rodzaju obuwia. Analiza statystyczna była podstawą do określenia predyktorów ryzyka upadku, tj. czułych narzędzi badawczych do oceny upadku w przyszłości (dynamiczna ocena równowagi na platformie dynamometrycznej; badanie komfortu użytkowania; badanie parametrów ochronnych). Skanowanie 3D umożliwiło zaobserwowanie u osób starszych większego stopnia niedopasowania obuwia do stopy. Opracowany współczynnik dopasowania obuwia (D < 0) wskazuje miejsca niedopasowania obuwia związane z występowaniem elementów ochronnych w konstrukcji obuwia. Dla zweryfikowanej metody opracowano procedurę badawczą oraz przeprowadzono walidację wewnątrzlaboratoryjną.

Celem głównym 3. etapu było opracowanie wytycznych w zakresie doboru obuwia ochronnego oraz poprawy konstrukcji i funkcjonalności obuwia ochronnego stosowanego przez pracowników starszych w celu ograniczania ryzyka upadku w wyniku poślizgnięcia, następnie weryfikacja wytycznych oraz publikacja wyników badań. Opracowano wytyczne dla użytkowników w zakresie doboru obuwia ochronnego, stosowanego przez pracowników starszych w celu ograniczania ryzyka upadku w wyniku poślizgnięcia, które uwzględniają

‒      rodzaj niebezpiecznych czynników na stanowiskach pracy związanych z nierównościami i śliskością powierzchni;

‒      ogólne zasady doboru obuwia ochronnego i wymagania;

‒      dobór obuwia przed zagrożeniami wywoływanymi przez nierówne i śliskie powierzchnie oraz dobór obuwia dla pracowników starszych z uwzględnieniem parametrów ochronnych oraz ergonomicznych: termiczny (właściwości higieniczne obuwia), antropometryczny (dopasowanie obuwia do anatomii stopy), biomechaniczny (ocena zdolności do utrzymania równowagi) i psychologiczny (subiektywna ocena wygody użytkowania obuwia).

Opracowano wytyczne dla producentów w zakresie poprawy konstrukcji i funkcjonalności obuwia ochronnego stosowanego, które uwzględniają ocenę w zakresie właściwości ochronnych w odniesieniu do norm zharmonizowanych z dyrektywą 89/686/EWG, oraz własne, które opracowano w ramach realizacji zadania: zdolność osoby do utrzymania równowagi w obuwiu i ocena dopasowania obuwia do stopy z zastosowaniem skanera 3D.

Opracowano materiały informacyjne upowszechniające wyniki zadania w formie broszury dla użytkowników pt. Wytyczne w zakresie doboru obuwia ochronnego dedykowanego pracownikom starszym w celu ograniczania ryzyka upadku w wyniku poślizgnięcia oraz broszury dla producentów pt. Zalecenia dla producentów w zakresie poprawy konstrukcji i funkcjonalności obuwia ochronnego dedykowanego pracownikom starszym w celu ograniczania ryzyka upadku w wyniku poślizgnięcia.

Wyniki zadania upowszechniono w 7 publikacjach recenzowanych, 1 popularnonaukowej oraz podczas 2 wystąpień na konferencjach naukowych i 1 seminarium branżowym.

Jednostka: Pracownia Ochron Rąk i Nóg

Okres realizacji: 01.01.2014 – 31.12.2016