Zagrożenia zawodowe
OCHRONA PRZED SMOGIEM

 

Ocena i ograniczanie narażenia na substancje chemiczne i pyły w powietrzu środowiska pracy i w powietrzu atmosferycznym - wymagania prawne

 

W nawiązaniu do obowiązków pracodawcy związanych z ochroną przed pyłami i substancjami chemicznymi w powietrzu atmosferycznym (przestrzeni otwartej), występującymi w smogu oraz w środowisku pracy, podstawowym obowiązkiem pracodawcy jest ochrona zdrowia i życia pracowników przez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy [13].

Realizacja tego obowiązku jest niezależna od miejsca wykonywania pracy, czyli niezależnie od tego, czy jest ona wykonywana w pomieszczeniach, czy też na otwartej przestrzeni, jeżeli są przekroczone najwyższe dopuszczalne stężenia czynników szkodliwych, ustalone w rozporządzeniu ministra właściwego ds. pracy [14], a nie normy dotyczące powietrza atmosferycznego, podlegające innym kryteriom ustalania.

Narażenie na czynniki chemiczne i pyły w powietrzu środowiska pracy występuje w sytuacji przekroczenia wartości Najwyższych Dopuszczalnych Stężeń (NDS). Są one ustalane dla osób zdrowych (dopuszczonych do pracy) i odniesione do 8-godzinnego dnia pracy, przeciętnego tygodniowego wymiaru czasu pracy (określonego w Kodeksie pracy [13]) i 40 lat pracy. Wartości te są określone w mg/m3 w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 12 czerwca 2018 r. [14].

Jeżeli nie ma możliwości technicznych i organizacyjnych ograniczenia narażenia, a wartości NDS są przekraczane, pracodawca ma obowiązek dostarczenia pracownikom środków ochrony indywidualnej. W przypadku występowania przekroczeń wartości NDS pyłów i dymów w środowisku pracy zaleca się stosowanie półmasek filtrujących klasy: FFP1, FFP2 lub FFP3 (fot. 1.). Zapewniają one ochronę przed wszelkiego rodzaju aerozolami, w postaci pyłu, dymu i mgły, w tym pyłami PM10 i PM2,5.

Przy doborze półmasek filtrujących należy kierować się ich zgodnością z zasadniczymi wymaganiami bezpieczeństwa, ujętymi w rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady UE 2016/425 z dnia 9 marca 2016 r. w sprawie środków ochrony indywidualnej, zastępującego dyrektywę 89/686/ EWG [14]. Zgodnie z tym rozporządzeniem, wszystkie rodzaje sprzętu ochrony układu oddechowego są zaliczane do III kategorii ryzyka, która obejmuje zagrożenia mające poważne konsekwencje, takie jak śmierć lub nieodwracalne zmiany w organizmie, związane m.in. z oddziaływaniem niebezpiecznych dla zdrowia substancji i mieszanin chemicznych oraz pyłów. Wyroby takie powinny być oznakowane znakiem CE i mieć certyfikat badania typu UE, co potwierdza, że sprzęt ten spełnia podstawowe wymagania normy zharmonizowanej, którą w tym wypadku stanowi norma EN 149:2001+A1:2009 dotycząca półmasek filtrujących.

Natomiast wartości dopuszczalnych stężeń występujących w powietrzu atmosferycznym są wyrażone w µg/m3 i są znacznie niższe od wartości NDS. Na przykład, w odniesieniu do frakcji cząstek PM2,5 stężenie to jest 12 razy mniejsze niż NDS, a w stosunku do benzenu - nawet 300 razy. Wynika to z uwzględnienia przy ich ustalaniu:

  1. czasu oddziaływania (całodobowego lub całorocznego), a nie 8-godzinnego,
  2. oddziaływania dotyczącego nie tylko osób zdrowych (dopuszczonych do pracy), ale też najbardziej wrażliwej grupy społeczeństwa (dzieci, osoby starsze oraz obarczone chorobami układu oddechowego i krążenia czy alergicznymi).

 

Stężenia pyłów i związków chemicznych określone w powietrzu atmosferycznym z zasady nie przekraczają odnośnych norm w środowisku pracy. Nie wynikają więc w tej sytuacji dodatkowe obowiązki dla pracodawców w zakresie dostarczania ochron dróg oddechowych. Sytuacja narażenia w powietrzu atmosferycznym wymaga jednak działań zmierzających do ochrony całego społeczeństwa w sytuacji, gdy występuje przekroczenie wartości progowej już na poziomie 200 µg/m3 pyłu zawieszonego w powietrzu. Osoby przez dłuższy czas eksponowane na działanie smogu, których stan zdrowia, ze względu na schorzenia układu oddechowego, krążenia lub alergiczne, wskazuje na konieczność szczególnej ochrony, powinny stosować półmaski filtrujące (z zaworem wydechowym) i z oznaczeniem CE, potwierdzającym spełnienie wymagań w zakresie ochrony przed aerozolami (pyłami, dymami i mgłami) wg przedstawionych wymagań prawnych.

Niestety, na rynku pojawiły się półmaski filtrujące o komercyjnej nazwie „antysmogowe", które nie mają oznakowania CE i nie spełniają żadnych wymagań ochrony przed pyłami, a tym bardziej przed substancjami chemicznymi występującymi w smogu.

Półmaski neoprenowe lub dzianinowe czy tkaninowe wyposażone we wkłady filtracyjne nazywane HEPA i oznaczone jako N99 lub N95 charakteryzują się wysoką skutecznością, zatrzymując ponad 99% lub 95% cząstek pyłu, o czym zapewniają producenci na swoich opakowaniach i ulotkach reklamowych. Czasami potwierdzają swoje informacje przeprowadzanymi badaniami w laboratorium. Wydawałoby się, że użytkownik oddycha powietrzem oczyszczonym z 99% lub 95% zanieczyszczeń. W żadnym wypadku. Oznaczenie N99 i N95 mówi, że półmaski mają skuteczność ochrony na poziomie 99% i 95%, ale tylko wobec cząstek stałych wg wymagań amerykańskich. W Unii Europejskiej każdy filtrujący sprzęt powinien spełnić wymagania skuteczności filtracji wobec cząstek stałych i ciekłych.

Skuteczność wkładu filtracyjnego to jedno, a półmaski jako całej ochrony to drugie. Wkład filtracyjny może być skuteczny, ale półmaska może być niedopasowana do twarzy użytkownika, skutkiem czego jest np. nieszczelny zawór wydechowy bądź nieodpowiednia konstrukcja powodująca dyskomfort podczas użytkowania. Następstwem tego może być nieprawidłowo noszona półmaska. W efekcie, zamiast oddychać powietrzem oczyszczonym w 99%, oddychamy powietrzem oczyszczonym w 30% lub nawet mniej. Dlatego w normie zharmonizowanej EN 149:2001+A1:2009 występują badania, które dają prawdziwy obraz skuteczności ochrony danej półmaski. Jedynie na podstawie takich kompleksowych badań możliwe jest stwierdzenie, czy półmaski są skutecznym sprzętem ochrony układu oddechowego.

 

 

_____________________

 

[13] Art. 207 § 2 Kodeksu pracy (t.j. Dz.U. 2019 poz. 1040)

[14] Obwieszczenie Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 12 czerwca 2018 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz.U. 2018 poz. 1286)