Prace laboratoryjne, podczas których dochodzi do kontaktu ze szkodliwymi czynnikami biologicznymi, stanowią potencjalne zagrożenie dla pracowników i środowiska. Bezpieczna praca w laboratorium mikrobiologicznym opiera się na połączeniu takich elementów, jak: prawidłowo przeprowadzona ocena ryzyka zawodowego, odpowiednio zaplanowane pomieszczenia (wyposażone w prawidłowo funkcjonujące aparaturę i sprzęt), adekwatne kwalifikacje personelu, właściwie dobrane i użytkowane środki ochrony indywidualnej oraz przestrzeganie zasad bezpiecznej pracy z mikroorganizmami, będącymi potencjalnym źródłem zakażenia.
DOI: 10.54215/BP.2023.03.5.Golofit-Szymczak
Legislacja w obszarze ochrony pracowników przed ryzykiem związanym z narażeniem na szkodliwe czynniki biologiczne (SCB) wymaga stałego nowelizowania. Pandemia COVID-19 wymusiła kolejne zmiany w tym zakresie. W 2020 r. opublikowano dyrektywę Komisji (UE) 2020/739 zmieniającą m.in. załącznik III do dyrektywy 2000/54/WE w odniesieniu do włączenia SARS-CoV-2 do wykazu czynników biologicznych o znanej zakaźności dla ludzi. W tym samym roku w Polsce ukazało się znowelizowane rozporządzenie Ministra Zdrowia (Dz.U. poz. 2234) zmieniające rozporządzenie w sprawie SCB dla zdrowia w środowisku pracy oraz ochrony zdrowia pracowników zawodowo narażonych na te czynniki. W artykule omówiono prawne wymogi kontroli SCB w świetle ostatnich zmian legislacyjnych oraz scharakteryzowano problemy z tego obszaru, które wciąż wymagają rozwiązania zarówno na poziomie krajowym, jak i europejskim.
DOI: 10.54215/BP.2022.07.18.Gorny
Rozwój mikroorganizmów tworzących biofilm na powierzchniach użytkowych w zakładach produkcji i przetwarzania żywności często prowadzi do jej psucia oraz stanowi poważne zagrożenie dla zdrowia publicznego. Szczególnie niebezpieczne dla zdrowia człowieka są biofilmy wytwarzane przez chorobotwórcze bakterie, takie jak Campylobacter jejuni, patogenne szczepy Escherichia coli, Listeria monocytogenes, Pseudomonas aeruginosa, Salmonella enterica, Staphylococcus aureus czy drożdże z rodzaju Candida. Celem artykułu jest przybliżenie czytelnikom wiedzy na temat mechanizmów powstawania biofilmów, zagrożeń wynikających z rozprzestrzeniania się biofilmotwórczych patogenów, a także metod zapobiegania i usuwania biofilmu w zakładach produkcji i przetwórstwa żywności.
DOI: 10.54215/BP.2022.03.6.Lawniczek-Walczyk
Kryteria dokonywania oceny ryzyka zostały zamieszczone w rozporządzeniu ministra zdrowia w sprawie szkodliwych czynników biologicznych w środowisku pracy oraz ochrony zdrowia pracowników zawodowo narażonych na te czynniki. Zgodnie z nim, ocena ryzyka powinna być przeprowadzona na podstawie wszelkich dostępnych informacji z uwzględnieniem klasyfikacji czynników biologicznych, według skali 2-4, rodzaju wykonywanych przez pracownika czynności, czasu i stopnia spodziewanego narażenia, potencjalnego działania alergizującego lub toksycznego szkodliwych czynników biologicznych, choroby, która może wystąpić w następstwie wykonywanej pracy, stwierdzonej choroby, która ma bezpośredni związek z wykonywaną pracą lub wskazówek organów właściwej inspekcji sanitarnej, Państwowej Inspekcji Pracy oraz jednostek służby medycyny pracy.
Jednym z ważnych, choć często bagatelizowanych zagrożeń zawodowych pracowników biurowych jest kontakt z wirusami. Źródłem emisji tej grupy czynników szkodliwych może być zarówno system wentylacyjny, instalacja klimatyzacyjna, zanieczyszczone powierzchnie, jak i kontakt z chorymi współpracownikami. Ze względu na niewielką ilość danych dotyczących narażenia na wirusy w pomieszczeniach biurowych, przeprowadzana na jego podstawie ocena ryzyka zawodowego, dotyczącego narażenia na szkodliwe czynniki biologiczne, obejmuje zazwyczaj wyłącznie bakterie i grzyby. Takie podejście jest jednak niepełne i powinno być uzupełnione o ocenę narażenia również na wirusy.
Jednym z istotnych zagrożeń zawodowych pracowników personelu pokładowego w ruchu lotniczym jest kontakt z bioaerozolem. Jego źródłem może być system klimatyzacji samolotu, przewożony bagaż podręczny oraz z wydzieliny z organizmów zarówno pasażerów, jak i zwierząt. Z uwagi na wciąż rosnącą popularność transportu lotniczego i coraz większą liczbę pasażerów przemieszczających się tą drogą, mogących być objawowymi lub bezobjawowymi nosicielami różnych chorób, wzrasta ryzyko szybkiego rozprzestrzeniania się czynników chorobotwórczych w zamkniętej kabinie samolotu. Stwarza to zagrożenie nie tylko dla pracowników personelu pokładowego, ale również dla innych pasażerów. Personel pokładowy w trakcie wykonywania czynności zawodowych może być narażony na kontakt ze szkodliwymi czynnikami biologicznymi, takimi jak bakterie, grzyby i wirusy, które są przyczyną różnych dolegliwości i chorób.
Do zagrożeń zawodowych pracowników odprawy biletowo-bagażowej w portach lotniczych należy kontakt z czynnikami biologicznymi i transportowanymi jako bioaerozol emitowany z systemu wentylacji, jak również tymi pochodzącymi z organizmów pasażerów, przewożonego bagażu oraz zwierząt.
Pracownicy punktu odprawy biletowo-bagażowej w trakcie wykonywanych czynności zawodowych są narażeni na bezpośredni kontakt ze szkodliwymi czynnikami biologicznymi, takimi jak bakterie, grzyby i wirusy, które mogą być przyczyną różnych dolegliwości i chorób. W związku z tym, w prewencji zagrożeń zawodowych dotyczących tej grupy pracowników należy uwzględnić przede wszystkim rzetelną ocenę ryzyka oraz stosowanie odpowiednich środków profilaktycznych.
W Polsce występuje co najmniej 31 ważnych patogenów (wirusy, bakterie, grzyby, pierwotniaki, robaki), wywołujących zawodowe choroby odzwierzęce inne niż odkleszczowe.
Spośród tych patogenów 9 przekazywanych jest głównie drogą powietrzną, 9 – drogą pokarmową i 13 – drogą kontaktu bezpośredniego przez skórę i/lub błony śluzowe. Najważniejsze kierunki profilaktyki chorób odzwierzęcych obejmują: utrzymywanie czystości w pomieszczeniach dla zwierząt i dokonywanie okresowych dezynfekcji, stosowanie odzieży ochronnej i sprzętu ochrony osobistej, profilaktykę medyczną, wybijanie zagrożonych stad, tępienie gryzoni, szczepienia ochronne ludzi i zwierząt, zachowanie szczególnej ostrożności przy odbieraniu porodów u przeżuwaczy, przestrzeganie zasad higieny przy spożywaniu pokarmów i wody i edukację zdrowotną.
Szkodliwe czynniki biologiczne (SCB) stanowią poważne, choć często bagatelizowane zanieczyszczenie środowiska pracy. Brak rutynowej kontroli jakości higienicznej środowiska pracy uwzględniającej obecność czynników biologicznych i wciąż niska świadomość istnienia tego problemu może stworzyć realne i poważne zagrożenie dla zdrowia pracowników. W artykule podano definicję SCB, omówiono powszechność występowania zagrożeń biologicznych, rolę bioaerozoli jako najpowszechniejszej formy ich transportu w środowisku, scharakteryzowano źródła SCB w środowisku pracy, przedstawiono wymogi prawne oraz metody kontroli, oceny narażenia i ryzyka. Przedstawiono też bieżące i nowe wyzwania, jakie stoją dziś przed nauką i techniką, a które mają lub będą miały wpływ na kontrolę i zapobieganie skutkom niekorzystnego oddziaływania SCB na człowieka w środowisku pracy i poza nim.
W wykazie chorób zawodowych obecnych jest 8 grup chorobowych powodowanych czynnikami biologicznymi o etiologii alergicznej oraz zakaźnej lub pasożytniczej. Odnośnie do chorób alergicznych w latach 2004-2012 odnotowano niewielką tendencję malejącą (w 2012 r. stanowiły ok. 3,7%). Wśród chorób powodowanych przez czynniki biologiczne i rozpoznanych jako zawodowe dominującą grupę stanowią choroby zakaźne lub pasożytnicze (prawie 30%). W latach 80. i 90. XX w. dominowały WZW, gruźlica i bruceloza, natomiast obecnie należą do nich choroby przenoszone przez kleszcze, w szczególności borelioza, a dopiero na kolejnych miejscach WZW i gruźlica.
Praca w sektorze produkcji zwierzęcej związana jest z codziennym narażeniem na różnorodne szkodliwe czynniki biologiczne, w tym: bakterie, grzyby, ich fragmenty i metabolity, a także alergeny i toksyny pochodzenia roślinnego i zwierzęcego. Czynniki te mogą powodować u osób eksponowanych zoonozy (np. ptasia grypa, borelioza) oraz choroby o podłożu alergizującym i immunotoksycznym (np. alergiczne zapalenie pęcherzyków płucnych i zespół toksyczny wywołany pyłem organicznym). W celu zmniejszenia ryzyka wystąpienia tych niekorzystnych efektów zdrowotnych, niezbędne jest podjęcie przez pracodawców odpowiednich działań prewencyjnych i profilaktycznych.
Bezpieczeństwo mikrobiologiczne środowiska pracy wymaga obniżenia populacji drobnoustrojów do poziomu niestwarzającego zagrożenia. Skuteczna dezynfekcja powietrza i powierzchni, jak również zabezpieczenie środków ochrony indywidualnej przed kolonizacją drobnoustrojami, wymaga zastosowania prawnie dozwolonych środków biobójczych. Aktywność biobójcza zróżnicowanych strukturalnie i chemicznie substancji czynnych w istotny sposób zależy od wielu czynników fizykochemicznych, w szczególności od czasu działania i stężenia. Właściwy dobór mikrobiocydów w stosunku do zidentyfikowanych zanieczyszczeń mikrobiologicznych, w połączeniu z odpowiednią techniką aplikacji, decyduje o skuteczności procesów dekontaminacyjnych.
Chorobami odkleszczowymi nazywamy choroby zakaźne przenoszone za pośrednictwem drobnych pajęczaków, zwanych kleszczami (Ixodida). W Polsce są one wywoływane przez co najmniej 5 gatunków (lub grup gatunków) mikroorganizmów (wirusów, bakterii, pierwotniaków). Spośród nich największe znaczenie ma krętek Borrelia burgdorferi wywołujący boreliozę z Lyme, który jest częstą przyczyną chorób zawodowych u leśników i rolników.
Główne kierunki profilaktyki chorób odkleszczowych obejmują: szczepienia ochronne przeciwko kleszczowemu zapaleniu mózgu i opon mózgowo-rdzeniowych, unikanie spożywania surowego mleka, stosowanie odpowiedniej odzieży ochronnej podczas pracy w lesie lub na obrzeżach lasu, przegląd ciała i wzięcie natrysku po powrocie z pracy w lesie, szybkie i umiejętne usuwanie kleszczy przyssanych do ciała, stosowanie repelentów, edukację zdrowotną, opiekę medyczną nad zagrożonymi pracownikami leśnictwa i rolnictwa, działania prewencyjne ze strony pionu bhp lasów państwowych, redukcję liczebności kleszczy w środowisku naturalnym.
Instalacje klimatyzacyjne są rozwiązaniem technicznym służącym poprawie jakości powietrza wewnętrznego. W miarę wydłużenia się okresu eksploatacji, instalacje klimatyzacyjne mogą ulegać zanieczyszczeniu i stanowić źródło mikrobiologicznego skażenia powietrza. Zarówno w nowych budynkach, jak i tych już od wielu lat eksploatowanych powinno być prowadzone monitorowanie stanu instalacji klimatyzacyjnych pod kątem ich sprawności technicznej i jakości higienicznej oraz okresowe ich czyszczenie i ewentualna dezynfekcja.
Infekcje wirusowe dróg oddechowych stanowią poważny problem zdrowotny i ekonomiczny na całym świecie. Wysoka zakaźność tej grupy wirusów bezpośrednio wynika z łatwości transmisji, szczególnie w większych skupiskach ludzkich, takich jak placówki medyczne i oświatowe, duże zakłady pracy czy środki transportu.Ryzyko zakażenia dla tych grup zawodowych, a zwłaszcza pracowników ochrony zdrowia jest więc znacząco wyższe. Konieczne jest świadome stosowanie zasad profilaktyki czynnej (szczepienia ochronne), a w okresie wzrostu zapadalności również profilaktyki biernej (izolacja zakażonych, higiena). Niski poziom wyszczepialności przeciw grypie w populacji polskiej, w tym również wśród pracowników opieki zdrowotnej stanowi istotny problem, niosący znaczące ryzyko dla zdrowotności społeczeństwa i gospodarki kraju.
W artykule przedstawiono ryzyko zakażenia prątkiem gruźlicy w różnych grupach zawodowych. Najbardziej narażeni na ten czynnik są pracownicy szeroko pojętej ochrony zdrowia.
Praca omawia problem narażenia na endotoksyny, peptydoglikany i (1→3)-β-D-glukany na stanowiskach pracy przy zagospodarowaniu odpadów komunalnych. Te immunoreaktywne związki pochodzenia mikrobiologicznego są uznawane za markery zanieczyszczenia środowiska pracy przez bakterie i grzyby. Przedstawiono krótką charakterystykę tych związków, ich pochodzenie, sposoby rozprzestrzeniania się, zalecane metody analityczne konieczne do ich identyfikacji oraz kryteria oceny higienicznej. W analizie piśmiennictwa opisano stwierdzane w różnych badaniach zakresy stężeń, które wykazują dużą zmienność w zależności od typu procesu technologicznego. Najwyższe stężenia endotoksyn i (1→3)-β-D-glukanów najczęściej mogą być obserwowane podczas zbierania i kompostowania odpadów komunalnych, gdzie ma miejsce największa emisja pyłu organicznego. Wskazano na niedostatek danych dotyczących narażenia na peptydoglikany. Ponadto scharakteryzowano najpowszechniejsze skutki zdrowotne wynikające z narażenia na opisywane czynniki, a także możliwe do zastosowania środki zapobiegawcze.
Głównym zagrożeniem zawodowym dla wychowawców nauczania przedszkolnego jest kontakt z wydzielinami i wydalinami organizmów dzieci oraz bioaerozolem emitowanym przez nie w trakcie zabawy. Nauczyciele w przedszkolu w trakcie czynności zawodowych są narażeni na bezpośredni kontakt ze szkodliwymi czynnikami biologicznymi (bakteriami, wirusami, grzybami), które mogą być przyczyną wielu dolegliwości i chorób. W związku z tym kluczowym aspektem zapobiegania zagrożeniom zawodowym w tej grupie pracowników jest zarówno prowadzenie rzetelnej oceny ryzyka, jak również zastosowanie odpowiednich środków profilaktycznych.
Środowisko cukrowni zostało sprawdzone pod kątem występowania w nim biologicznych czynników zagrażających zdrowiu pracowników cukrowni. Badaniom mikrobiologicznym poddano próbki powietrza, wymazy i odciski agarowe z maszyn, ścian, posadzek, kratek ściekowych, i odzieży ochronnej pracowników oraz wodę z pryszniców. Przeprowadzone badania wykazały duże zanieczyszczenie środowiska cukrowni pleśniami. Nie wykryto drobnoustrojów niebezpiecznych dla zdrowia pracowników w strefach tzw. czystych. W strefach brudnych stwierdzano sporadycznie obecność ww. drobnoustrojów w liczbie nie przekraczającej 102 jtk.
Ocena zanieczyszczenia drobnoustrojami w archiwach i bibliotekach jest niezbędna w profilaktyce zagrożeń mikrobiologicznych dla trwałości zbiorów oraz zdrowia pracowników.Celem badań było określenie poziomu i rodzaju zanieczyszczenia mikrobiologicznego w wybranych pomieszczeniach archiwalnych i bibliotecznych. Ponadto dokonano klasyfikacji grzybów ze względu na potencjalną szkodliwość dla pracowników. Przeprowadzone badania ilościowe wykazały zróżnicowaną liczbę drobnoustrojów w powietrzu archiwów i bibliotek w zależności od specyfiki pomieszczenia i rodzaju przechowywanych zbiorów.Zanieczyszczenie bakteryjne było na niskim poziomie, natomiast stwierdzono podwyższony stopień zanieczyszczenia grzybami. Częstości izolacji poszczególnych szczepów pozwoliła wytypować mikroorganizmy reprezentatywne dla archiwów i bibliotek: Cladosporium (C. herbarum, C. macrocarpum), Penicillium (P. carneum P. crustosum), Rhizopus nigricans, Aspergillus versicolor, Bacillus pumilus, Micrococcus spp., Staphylococcus lentus. Stwierdzono występowanie grzybów o wysokim wskaźniku zagrożenia - BSL-2: Aspergillus flavus, Aspergillus terreus oraz Paecilomyces variotii.
W artykule przedstawiono problem niekorzystnego wpływu czynników biologicznych występujących w cieczach obróbczych na zdrowie pracowników. Stosowanie podczas obróbki mechanicznej cieczy o właściwościach chłodząco-smarujących ma na celu zmniejszenie zużycia narzędzi obróbczych, poprawę jakości wykończenia obrabianego materiału oraz ochronę przed korozją. Badania mikrobiologiczne wykazały obecność w próbkach cieczy obróbczych różnych drobnoustrojów: bakterii, grzybów i drożdży. W ostatnich kilkunastu latach podejmowane są próby udowodnienia wpływu określonych czynników biologicznych występujących w cieczach obróbczych na występowanie różnych chorób zawodowych u pracowników zatrudnionych przy obróbce mechanicznej. Są to głównie choroby układu oddechowego, a wśród nich najczęściej opisywane jest alergiczne zewnątrzpochodne zapalenie pęcherzyków płucnych. U osób z potwierdzonym narażeniem na aerozole cieczy obróbczych choroba ta określana jest terminem „płuco operatorów maszyn”.
Ciecze obróbkowe są powszechnie stosowane podczas procesów mechanicznej obróbki metali. Obecność wody oraz różnych substancji organicznych sprawia, że w cieczach mogą rozwijać się drobnoustroje, głównie bakteryjne. Wśród nich mogą być obecne bakterie i grzyby potencjalnie niebezpieczne dla zdrowia człowieka. Podczas pracy obrabiarek ciecz obróbkowa uwalniana jest do powietrza w postaci mgły olejowej, na cząstkach której transportowane są czynniki biologiczne. Stężenia bioaerozoli mogą przekraczać proponowane wartości dopuszczalne, stanowiąc zagrożenie szczególnie dla prawidłowego funkcjonowania układu oddechowego osób narażonych.
Anna Ławniczek-Wałczyk, Małgorzata Gołofit-Szymczak, Marcin Cyprowski, Rafał L. Górny, s. 20-23 Głównym zagrożeniem zawodowym dla personelu medycznego w gabinetach stomatologicznych jest kontakt z krwią i śliną pacjenta oraz bioaerozol powstający podczas pracy z wysokoobrotowymi narzędziami stomatologicznymi. Pracownicy gabinetów stomatologicznych mogą być narażeni na bezpośredni kontakt ze szkodliwymi czynnikami biologicznymi (wirusy, bakterie, grzyby), które są potencjalnie chorobotwórcze. Stąd też, kluczowe w zapobieganiu zakażeniom jest przeprowadzenie rzetelnej oceny ryzyka zawodowego oraz zastosowanie odpowiednich środków profilaktycznych.
Obowiązek dostosowania się polskiego sektora energetycznego do wymagań stawianych przez Unię Europejską w zakresie wytwarzania energii ze źródeł odnawialnych wywołał duże zainteresowanie wykorzystaniem biomasy na potrzeby produkcji energii. Głównym zagrożeniem zawodowym dla pracowników tego sektora jest pył organiczny powstający w procesie przetwarzania i wykorzystywania biomasy. Jako roślinne źródło energii, zawiera ona zarówno materię organiczną, jak i mikroorganizmy, które mogą wywierać niekorzystny wpływ na organizm człowieka poprzez działanie toksyczne, drażniące i alergizujące.
W artykule przedstawiono wyniki badań środowiska pracy na przemysłowej fermie tuczu brojlerów. Występujące w pomieszczeniach kurników szkodliwe czynniki biologiczne to bakterie oraz grzyby zakwalifikowane do 2. grupy zagrożenia. Stężenia bioaerozolu bakteryjnego pod koniec tuczu przekraczały dopuszczalny poziom stężeń zalecanych dla środowiska pracy. Środowisko pracy ocenia się jako mogące wpływać negatywnie na zdrowie człowieka.
W artykule przedstawiono zagadnienia dotyczące modelowania matematycznego i badań symulacyjnych procesu rozprzestrzeniania się epidemii w populacji ludzkiej. Opisane zostały najważniejsze właściwości sieci kontaktów interpersonalnych, które są główną drogą szerzenia się epidemii. Omówiono podstawowe wady i zalety komputerowych badań symulacyjnych. Przedstawiono najważniejsze metody przeciwdziałania epidemii oraz najważniejsze zasady zachowania się w czasie epidemii na przykładzie epidemii grypy A(H1N1).